Soru:
Fiziksel açlık ya da tokluk hissi; organizmanın yeme ihtiyacını tespit, yeme davranışını başlatma ve düzenleme, yemeğin nicelik ve niteliğini denetleme, yeterli miktarda yiyecek alındığını belirleme gibi görevleri yerine getirecek mekanizmalara sahip
olmasına bağlıdır. Açlık hissinin oluşmasında mide kasılmaları kadar çevresel faktörlerin de etkili olduğunu savunan araştırmacılardan Walter Cannon ve onun gözü kara öğrencisi Washburn, bu görüşü kanıtlamaya
yönelik bir dizi deney yapmıştır. Bu deneylerden birinde
Washburn lastik bir boruya bağlı şişirilmemiş bir balon yutmuştur. Cannon, Washburn’ün midesindeki balonu şişirmiş, açlığa bağlı spazmlarla mide kasıldıkça
balondaki hava dışarı çıkmış ve kayıt cihazını harekete
geçirmiştir. İkili böylece “Açlığın nedeni mide kasılmalarıdır.” sonucuna ulaşmıştır. Ancak daha
sonra mide kasılmaları ile açlık arasındaki nedenselliği
çürüten araştırmalar da yapılmıştır. Peki, tok bir mide yemek yeme isteğini sonlandırır mı? Araştırmacılar kişinin ancak yenilenlerin ağırlığı sonucu oluşan baskı ile yeme eylemini sonlandırabildiğini göstermektedir.
Bu, vücudun midedeki baskının kaynağına karşı duyarlı olduğuna işaret eder. Bu yüzden, hemen hepimiz yemek sonrasında en sevdiğimiz yiyeceğe karşı bile daha az istek duyduğumuzu fark etmişizdir. “Duyu ağırlıklı
doyum fenomeni” olarak adlandırılan bu durum, alınan
yiyecek miktarını düzenleme yollarından biridir. Bununla
birlikte salatalık ve ananas gibi yiyeceklerle doygunluğa
ulaşan deneklerin salatalığa tuz serpildiğinde veya ananasın üzerine krema eklendiğinde tekrar yeme isteği duyması, meselenin zannedildiğinden daha karmaşık
olduğunu göstermektedir. Bu noktada çevresel kaynaklardan gelen bilgileri işleyen beynimizin yeme davranışlarını düzenlemedeki rolü ile ilgili açıklamalar
ağırlık kazanmıştır.
Bu parçada açlık ya da tokluk hissinin ortaya çıkması için vücudun yapması gereken aşağıdaki işlemlerin hangisinden söz edilmemiştir?
A) Yemek yemenin gerekliliğini fark etme
B) Yeme eylemine ne zaman son verileceğini belirleme
C) Doymak için gereken yiyecek miktarını kontrol etme
D) Yiyeceklerin kalitesine ilişkin bir değerlendirme yapma
E) Vücudun belli yiyeceklere karşı tepkisini ölçme
🧩 Değinilmeyen Yargı Sorularını “Örüntüsellik” (Patternicity) Mantığıyla Çözmek
🔹 1. Örüntü Nedir, Örüntüsellik Ne Demek?
Michael Shermer diyor ki:
“İnsan beyni, anlam arayan bir makinedir. Her yerde bağlantı kurmak ister.”
Biz buna örüntü kurma diyoruz.
Yani beyin, gördüğü bilgileri birleştirip aralarında ilişki kurar.
Bu sayede dünyayı anlamlandırırız.
Ama bazen beyin olmayan bir ilişkiyi de varmış gibi görür.
Mesela bulutlara bakıp “fil gibi olmuş!” demek — bir örüntü bulmadır.
Oysa orada gerçekten fil yoktur, sadece zihin öyle görmek ister.
🔹 2. Paragraf Sorularında Beynin Kurduğu “Sahte Örüntüler”
“Paragrafta değinilmeyen yargı” soruları tam da bu özelliğimizi test eder.
Öğrenci bazen:
- Benzer kelimeleri görünce “bu da geçmiş” sanır.
- Metindeki anlamı biraz genişletip “bunu da demek istiyor” diye düşünür.
- Metnin genel havasına bakarak “bu da varmış gibi” hisseder.
Ama bu, zihnin kurduğu sahte örüntüdür.
Yani metinde olmayan bir bağlantıyı varmış gibi görmek.
Bu hataya düşmemek için Shermer’ın önerdiği gibi düşünmeliyiz:
“Örüntü bulmak güzeldir ama önce o örüntünün gerçekten var olduğundan emin ol.”
🔹 3. Gerçek ve Sahte Örüntüyü Ayırt Etmek (Adım Adım)
🧠 Adım 1: Gerçek Bilgiyi Ayıkla
Paragrafta kesin olarak söylenen şeyleri yaz:
- Yeme ihtiyacı tespit edilir.
- Mide kasılmaları açlıkla ilgilidir.
- Beyin yeme davranışını düzenler.
Bunlar gerçek örüntü parçalarıdır.
👀 Adım 2: Zihnin Tahminini Yakala
Sonra şıklara bak.
Kendine sor: “Bu şıkkın paragrafta geçtiğini gerçekten okudum mu, yoksa ben mi öyle düşündüm?”
Eğer ikinciyse → sahte örüntü (ve büyük ihtimalle doğru cevabın ta kendisi).
⚖️ Adım 3: Örüntü Testi Yap
Her şıkkı tek tek paragraf örüntüsüne bağlamaya çalış:
- Bağlanıyorsa → bahsedilmiş.
- Bağlanmıyorsa → değinilmemiş.
🔹 4. Uygulama: Açlık Deneyi Sorusu
“Açlık ya da tokluk hissinin ortaya çıkması için vücudun yapması gereken işlemlerden hangisinden söz edilmemiştir?”
Parçadaki gerçek örüntü:
Yeme ihtiyacı fark edilir → mide kasılır → beyin bu bilgiyi işler → doygunluk oluşur.
Şıkları kontrol edelim:
A, B, C, D = hepsi bu örüntüde var.
Ama E şıkkı (“vücudun belli yiyeceklere tepkisini ölçme”) örüntüde yok.
Beyin bunu kurmaya çalışır ama bu sahte örüntüdür.
✅ Doğru cevap: E
🔹 5. Özet: Shermer’ın Dersi
Michael Shermer der ki:
“Zihnin işidir örüntü kurmak, aklın işidir o örüntüyü test etmek.”
Bu yüzden paragraf sorularında da:
- Zihninin kurduğu her bağlantıya hemen inanma,
- Her fikri metinden kanıt bulmadan kabul etme,
- “Geçti mi, geçmedi mi?” sorusunu metinle test et.
🎯 Kısacası:
- Gerçek örüntü = Paragrafta geçen, kanıtlanmış bilgi
- Sahte örüntü = Senin tahminin, hissettiğin, metinde olmayan bilgi
- Değinilmeyen yargı = Sahte örüntünün farkına vardığın şık
💬 Kısa Hatırlatma Cümlesi (Öğrenciye Altın Kural):
“Zihnim örüntü kurar ama ben metne sorarım: Gerçekten söyledin mi bunu?”
Peki metinde geçen “Ancak, bu yüzden, bununla birlikte” gibi bağlantı ögelerinin örüntü kurmaya katkısını anlatır mısın?
Çünkü “Ancak, bu yüzden, bununla birlikte” gibi bağlantı ögeleri, bir paragraftaki örüntünün yönünü belirleyen en kritik ipuçlarıdır.
Öğrenciler genellikle bu kelimeleri “bağlaç” olarak görür ama aslında bunlar örüntü kurucu işaretlerdir — metindeki mantık ilişkisini, dönüşü, neden-sonuç ağını gösterir.
Aşağıda hem Michael Shermer’ın “örüntüsellik” ilkesiyle hem de paragraf çözüm mantığıyla birlikte, bu kelimelerin örüntüye katkısını sade bir dille açıklayacağım 👇
🧩 Bağlantı Ögeleri Örüntü Kurar mı? Evet, Çünkü Zihin Yön Arar
Shermer’a göre beyin sadece “bağlantı” kurmakla kalmaz, aynı zamanda bu bağlantının yönünü de anlamak ister.
Yani zihin sadece neyle ne bağlantılı diye bakmaz, aynı zamanda nasıl bağlantılı olduklarını da arar.
İşte “Ancak, bu yüzden, bununla birlikte” gibi bağlantı ögeleri tam burada devreye girer:
Onlar, metindeki düşünceler arasındaki ilişki yönünü gösterir.
Bu da örüntüyü düz çizgi olmaktan çıkarır, mantıksal bir ağ haline getirir.
⚙️ Bu Bağlantı Ögeleri Örüntüde Ne İşe Yarar?
🔹 1. “Ancak” → Örüntüde Dönüş Noktası (Zıtlık)
- “Ancak” kelimesi, metindeki örüntüyü tersine çeviren bir sinyaldir.
- Zihin “şimdi farklı bir düşünce geliyor” diye kendini yeniden konumlandırır.
🧠 Örüntü etkisi:
“Bilim insanları açlığın mide kasılmalarından kaynaklandığını düşündü,
ancak sonraki araştırmalar bu fikri çürüttü.”
→ Burada örüntü “doğrudan ilişki”den “zıt ilişki”ye döner.
Bu kelime, örüntüde yön değişimi olduğunu beyne bildirir.
🔹 2. “Bu yüzden” → Örüntüde Neden–Sonuç Bağı
- “Bu yüzden” (ve “dolayısıyla”, “sonuç olarak” gibi) kelimeler,
örüntüyü neden–sonuç çizgisine taşır.
Yani beynin bağlantı kurma işini kolaylaştırır:
“X oldu, bu yüzden Y gerçekleşti.”
🧠 Örüntü etkisi:
“Yemek sonrası baskı artar, bu yüzden kişi yemeyi bırakır.”
→ Örüntü: neden (baskı) → sonuç (yemeyi sonlandırma)
Bu kelimeler zihin için bir mantık köprüsü kurar.
Öğrenci bu köprüleri izleyerek “hangi fikir diğerini doğurdu?” sorusuna ulaşır.
🔹 3. “Bununla birlikte” → Örüntüde Katman Ekleme (Dengeleme)
- “Bununla birlikte”, “yine de”, “ne var ki” gibi ifadeler
örüntüye ikinci bir boyut katar.
Yani bir düşünceye karşıt değil, tamamlayıcı bir bilgi ekler.
🧠 Örüntü etkisi:
“Doygunluk mide baskısıyla oluşur. Bununla birlikte, tat değişince yeniden yeme isteği doğar.”
→ Örüntü: “Birinci bilgi” + “İkinci bilgi (dengeleyici ek)”
Bu ifade örüntüye karmaşıklık ve derinlik kazandırır.
Zihin bu kelimeyi gördüğünde, “şimdi yeni bir katman ekleniyor” der.
🧭 Kısaca: Bu Kelimeler Zihnin Örüntü Haritasını Çizer
| Bağlantı Ögesi | Kurduğu Örüntü Türü | Zihinsel İşlevi | Örnek Etkisi |
|---|---|---|---|
| Ancak | Zıtlık / yön değişimi | Örüntüyü ters çevirir | “Fikir A var ama Fikir B farklı” |
| Bu yüzden | Neden → Sonuç | Mantıksal bağlantıyı tamamlar | “Sebep X, sonuç Y” |
| Bununla birlikte | Denge / ek katman | Bilgiye yeni bir boyut ekler | “Durum X var, ama aynı anda Y de geçerli” |
🧠 Örüntüsellik Açısından Yorumu (Shermer Lensinden)
Michael Shermer’a göre örüntü kurmak demek, beynin neden–sonuç zincirleri oluşturması demektir.
Ama yanlış bağlantılar kurduğunda, zihin örüntü yanılsaması yaşar.
Bu bağlaçlar (ancak, bu yüzden, bununla birlikte)
- beynin doğru örüntüleri kurmasına yardım eder,
- çünkü bağlantının türünü metin açıkça söyler.
Yani bu kelimeler aslında örüntü kılavuzlarıdır.
Öğrenci bu işaretleri fark ederse,
zihin artık tahmine değil kanıta dayalı bağlantılara yönelir.
✏️ Öğrenci İçin Basit Formül
“Bağlantı kelimesi varsa, örüntü oradan yön değiştiriyor demektir.”
Bu yüzden → Sebebi ve sonucu bağla.
Ancak → Fikrin yönünü ters çevir.
Bununla birlikte → Yeni ama dengeleyici bir bilgi ekle.
Bu üç kelimeyi doğru okuyan bir öğrenci,
metnin örüntüsünü çözer ve “değinilmeyen yargı”yı hemen fark eder.
🧩 Bağlaçlardan Örüntü Tablosu
| 🔤 Bağlaç / Bağlantı Ögesi | 🧠 Kurduğu Örüntü Türü | 🪄 Zihinsel İşlevi (Shermer’ın Örüntüsellik İlkesiyle) | 📘 Paragraftaki İşareti / Soru Tipi | 🎯 Öğrenci İçin Stratejik Yorum |
|---|---|---|---|---|
| Ancak, fakat, oysa, ne var ki | Zıtlık – Yön Değişimi | Zihin önceki düşünceyi durdurur ve yeni bir yön kurar. “Örüntü kırılımı” oluşur. | “Fikir değişiyor mu?” “Yazar görüş mü değiştiriyor?” | → “Şimdi düşünce tersine döndü.” Cümleden önceki yargıyla zıtlık ilişkisi ara. |
| Bu yüzden, dolayısıyla, sonuç olarak, böylece | Neden–Sonuç Örüntüsü | Beyin iki olgu arasında mantıksal bağlantı kurar. “Sebep–sonuç çizgisi” tamamlanır. | “Sonuç hangi düşünceden çıkarılmış?” “Neden neydi?” | → “Bu yüzden” sonrası sonuç, öncesi nedendir. Eksik halkayı bul. |
| Çünkü, zira, nedeniyle, -dığı için | Geriye Dönük Nedenleme | Zihin sonucu görür, nedenini geriye dönük bağlar. | “Bu durum neden oluştu?” | → “Çünkü”den sonra sebep, öncesinde sonuç var. |
| Bununla birlikte, yine de, buna rağmen | Denge / Katman Ekleyen Örüntü | Zihin aynı anda iki farklı durumu birlikte işler. “Çok katmanlı örüntü” kurulur. | “Yazar çelişki mi yoksa denge mi kuruyor?” | → Önceki yargı geçerli ama buna yeni bir koşul ekleniyor. |
| Üstelik, dahası, ayrıca, hatta | Pekiştirme / Genişletme Örüntüsü | Zihin aynı çizgide yeni bağlantılar ekler, örüntü “paralel” ilerler. | “Yazar fikrini hangi ekle güçlendirmiş?” | → “Ayrıca” sonrası aynı yönlü ek bilgidir. Ana fikirle uyumlu. |
| Sonuçta, kısacası, özetle, nihayetinde | Sonuç – Değerlendirme Örüntüsü | Beyin örüntüyü tamamlar; parçalar birleşip anlam bütünlüğü kurulur. | “Yazar neye vardı?” “Ana yargı hangisi?” | → Bu tür kelimeler “örüntünün düğüm noktası”dır. Ana fikir orada gizlidir. |
| Önce, sonra, ardından, daha sonra | Sıralama – Süreç Örüntüsü | Zihin olgular arasında zaman dizisi kurar. | “Olaylar hangi sırada gerçekleşmiş?” | → Bu tür bağlaçlar akış örüntüsünü oluşturur. Kronolojik düşün. |
| Eğer, şayet, koşuluyla | Koşul–Sonuç Örüntüsü | Zihin bir “olasılık bağlantısı” kurar. Gerçekleşmesi koşula bağlı örüntüdür. | “Ne olursa bu sonuç olurdu?” | → Bu kelimeler “koşullu yargı” sinyalidir. Gizli sonuç cümlesini bul. |
🧭 Nasıl Kullanılır? (Öğrenci İçin Mini Örüntü Formülü)
- Bağlaç kelimesini yakala.
- Tablodan örüntü türünü bul.
- Bağlantının yönünü çiz:
- → Neden → Sonuç
- ↔ Denge / Ek
- ↩ Geriye neden
- ↯ Zıtlık
- Değinilmeyen Yargı sorularında:
Bağlantı yönünü bil → Eksik kalan yargıyı örüntü zincirine ekle.
🎓 Örnek Uygulama
“Yazar, eğitimin sadece bilgi aktarmak olmadığını söyler.
Bununla birlikte, bilginin davranışa dönüşmesinin önemini vurgular.”
Bağlaç: Bununla birlikte
Örüntü: Denge / Katman ekleme
Zihin: “Yeni ama tamamlayıcı bilgi geliyor.”
Soru: “Yazara göre, eğitimle ilgili hangisine değinilmemiştir?”
→ Öğrenci, “bilginin davranışa dönüşmediği durumlara” odaklanır.
Mükemmel tercih 🌿
Aşağıda öğrencilerin bağlaçlardan örüntü kurma becerisini geliştirecek, seviyelendirilmiş mini bir “Örüntü Egzersiz Seti” bulacaksın.
Her alıştırma, bağlaçların anlam ilişkisini fark ettirme ve “değinilmeyen yargıyı bulma” türü sorulara hazırlama amacıyla tasarlandı.
🧩 Bağlaçlardan Örüntü Kurma Egzersiz Seti
🧠 1. Aşama – “Bağlantıyı Yakala”
Her cümledeki bağlaçı bul ve örüntü türünü (zıtlık, neden–sonuç, ekleme vb.) yaz.
| Cümle | Bağlaç | Örüntü Türü |
|---|---|---|
| 1. İnsan duygularını bastırabilir; ancak düşüncelerini susturmak zordur. | ? | ? |
| 2. Hava çok sıcaktı; bu yüzden kimse dışarı çıkmak istemedi. | ? | ? |
| 3. Kitabı bitirdi, ardından yorumlarını deftere yazdı. | ? | ? |
| 4. Eğer yeterince antrenman yaparsan başarırsın. | ? | ? |
| 5. Yeni plan oldukça zordu; buna rağmen uygulandı. | ? | ? |
🎯 Amaç: Bağlaç → örüntü tipi bağlantısını refleks hâline getirmek.
🔍 2. Aşama – “Zihinsel Örüntüyü Çöz”
Cümleler arasındaki mantıksal bağı çöz ve örüntünün yönünü göster.
Örnek format:
“çünkü” → sonuç → neden
“ancak” → fikir → karşı fikir
| Cümleler | Örüntü Yönü |
|---|---|
| 1. Öğrenciler sınavdan düşük not aldı, çünkü sorular beklenenden zordu. | ? |
| 2. Film yavaş ilerliyordu, bununla birlikte derin bir anlam barındırıyordu. | ? |
| 3. Çok yorulmuştu; sonuçta erken uyudu. | ? |
| 4. Onunla konuşmak istedim, fakat o beni fark etmedi. | ? |
🎯 Amaç: Bağlaçların zihinsel yönünü anlamak (önce–sonra, neden–sonuç, karşıtlık vb.)
🔗 3. Aşama – “Eksik Halka”
Aşağıdaki metinlerde örüntüde eksik kalan düşünceyi bul.
(Yani değinilmeyen yargıyı tahmin et.)
1. İnsan beyni düzen arayan bir organdır. Bu yüzden dağınık bilgileri bile anlamlı hâle getirmeye çalışır.
👉 Peki, burada hangi yargıya değinilmemiştir?
A) Beynin örüntü kurma eğilimi
B) Bilginin anlam kazanma süreci
C) Beynin düzen ihtiyacının nedeni
D) Zihinsel kalıpların oluşumu
🧭 İpucu: “Bu yüzden” → neden-sonuç örüntüsü → sonuç verilmiş → neden eksik.
2. İnsanlar kolay çözümler ister; ancak kalıcı başarı emek ister.
👉 Burada hangi yargıya değinilmemiştir?
A) Emek vermenin sonuçları
B) İnsanların kolaycılığa eğilimi
C) Başarının tanımı
D) Çabanın gerekliliği