“Size ne oluyor ki Allah yolunda ve mazlumlar uğruna mücadele etmiyorsunuz?”
Size ne oluyor da Allah yolunda ve: “Ey Rabb’imiz! Bizi halkı zalim olan bu beldeden çıkar, katından bize bir veli ver, bize katından yardım edecek kimseler ver.” diyen mustaz’af erkekler, kadınlar ve çocuklar için savaşmıyorsunuz?(Nisa, 75)
Bu ayeti, ayeti beliğ söz lensinden cümle cümle değerlendirir misin?
Ayeti “beliğ söz” (قَوْلًا بَلِيغًا) prensipleriyle, yani kelimenin hem manayı vurucu biçimde iletmesi hem de muhatabın zihnini ve duygusunu sarsacak şekilde inşa edilmesi açısından cümle cümle inceleyelim.
Ayet:
وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ وَٱلْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلْوِلْدَانِ ٱلَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَآ أَخْرِجْنَا مِنْ هَـٰذِهِ ٱلْقَرْيَةِ ٱلظَّالِمِ أَهْلُهَا وَٱجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا وَٱجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًۭا
1. “وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ ٱللَّهِ”
“Size ne oluyor ki Allah yolunda savaşmıyorsunuz?”
- Beliğ yönü:
- İstifham-ı inkârî (sorgulama yoluyla kınama) var. Bu, muhatabı silkeler, doğrudan vicdana dokunur.
- “Mâ lekum” ifadesi, “Sizin bahaneniz ne?” gibi psikolojik baskı yapar.
- Cümlenin başındaki وَ bağlacı, öncesindeki bağlamla bağ kurarak duygusal yoğunluğu artırır.
- “Fi sebilillah” ifadesi, amacı ilahi ve mutlak bir yüceliğe taşıyarak karşı argüman bırakmaz.
2. “وَٱلْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ ٱلرِّجَالِ وَٱلنِّسَآءِ وَٱلْوِلْدَانِ”
“Ve erkeklerden, kadınlardan, çocuklardan mustazaflar uğruna…”
- Beliğ yönü:
- Listeleme sanatı (tafsil): Erkek, kadın, çocuk diye teker teker saymak, mazlumiyetin her kesime yayıldığını vurgular.
- “Mustazaf” kelimesi, edilgen formuyla (zorla güçsüz bırakılmış) zulmün aktif failini de ima eder.
- Empati tetikleyici: Sadece soyut “mazlumlar” değil, somut olarak gözünün önüne gelen bir baba, anne, çocuk resmi çizer.
3. “ٱلَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنَآ أَخْرِجْنَا مِنْ هَـٰذِهِ ٱلْقَرْيَةِ ٱلظَّالِمِ أَهْلُهَا”
“Onlar ki derler: Rabbimiz! Bizi halkı zalim olan bu şehirden çıkar!”
- Beliğ yönü:
- Doğrudan alıntı (nakl-i kelam): Mazlumun duası birebir aktarılır, bu duygu yoğunluğunu katlar.
- “Zâlimi ehluha” ifadesi, sadece mekânın değil, o mekânda yaşayan yönetici ve halkın zulmünü hedef gösterir.
- Yer adı verilmez — bu bilinçli boşluk, mesajın evrensel kalmasını sağlar.
- “Rabbena” ifadesi, duanın ilahi otoriteye yöneldiğini ve mutlak adalet talep edildiğini hissettirir.
4. “وَٱجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ وَلِيًّا”
“Bize katından bir veli (koruyucu) gönder.”
- Beliğ yönü:
- “Min ledunke” (katından) ifadesi, liderliğin meşruiyetini Allah’a dayandırarak insan kaynaklı otoritelere karşı bir standart koyar.
- “Velî” kelimesi, hem siyasi lideri hem manevi rehberi kapsayan geniş anlamıyla seçilmiş.
- Tek kelimelik yoğun anlam: Hem koruyucu hem yöneten hem seven anlamlarını içerir.
5. “وَٱجْعَل لَّنَا مِن لَّدُنكَ نَصِيرًۭا”
“Bize katından bir yardımcı ver.”
- Beliğ yönü:
- “Velî”den sonra “Nasîr” gelmesi, hem koruyucu lider hem fiili destek sağlayan güç gerektiğini anlatan çift sütunlu bir yapı kurar.
- “Min ledunke” ifadesi tekrarlanarak Allah kaynaklı meşruiyet pekiştirilir.
- Son kelime olan “Nasîr” ile ayet vurucu bir tonda biter; muhatabın zihninde “mücadele” ve “destek” duygusunu canlı tutar.
Beliğ Söz Açısından Genel Etki
- Dil Tekniği: İstifham-ı inkârî, listeleme, doğrudan alıntı, anlam yoğunluğu olan tek kelimeler, tekrar, dramatik sahneleme.
- Duygu Yönetimi: Kınama → Empati → Mazlumun duası → Liderlik ihtiyacı → Yardım talebi şeklinde kademeli bir duygusal inşa.
- İkna Gücü: Muhatabın aklına (adalet mantığı) ve kalbine (merhamet duygusu) aynı anda hitap eder.
- Zihinsel Görsellik: Ayeti okuyan kişi, gözünde mazlum erkek, kadın, çocuk; zalim şehir; lider arayışı gibi sahneleri canlandırır.
Bu ayet, Müslümanın yeryüzündeki görevine ilişkin hangi gerçekleri anlatır? Bu gerçekleri lateral yönden değerlendirir misin?
Bu ayet (Nisâ, 75) Müslümanın yeryüzündeki görevini hem ahlakî, hem siyasi, hem de medeniyet inşası boyutuyla tanımlayan çok katmanlı bir manifestodur. Lateral (disiplinler arası ve çok yönlü) değerlendirme yaparsak, şu gerçekler ortaya çıkar:
1. Temel Mesaj: Sorumluluğun Sınırları
“Size ne oluyor ki Allah yolunda ve mustazaflar uğruna savaşmıyorsunuz?”
- Sebîlillah: Buradaki “Allah yolunda” ifadesi, salt askerî mücadele değil; adaleti tesis etme, zulmü kaldırma, insana özgürlüğünü kazandırma sorumluluğudur.
- Mustazaflar: Sadece Müslümanlar değil, zulüm altındaki bütün insanlar (erkek, kadın, çocuk). Bu, İslâm’ın evrensel insan hakları anlayışını gösterir.
📌 Ahlakî görev: Mazluma sahip çıkmak, zalime engel olmak.
📌 Hukuksal görev: Zulme uğrayanın can, mal, namus ve özgürlük hakkını korumak.
📌 Yönetişimsel görev: Devletin veya topluluğun dış politika misyonunun bu temel üzerine inşa edilmesi.
2. Zulüm Karşısında Tarafsızlık Yoktur
- Ayetin üslubu, “Size ne oluyor ki…?” şeklinde sarsıcı bir hesap sorma tonunda.
- Bu, zulüm karşısında seyirci kalmayı suç olarak görür.
- Tarafsızlık, fiilen zalimin yanında olmak anlamına gelir.
📌 Psikolojik boyut: Duyarsızlık, ahlakî çöküşün göstergesidir.
📌 Toplumsal boyut: Sessizlik zulmü yayar, direniş özgürlüğü çoğaltır.
3. Coğrafya ve Medeniyet Bilinci
“Bizi halkı zalim olan bu şehirden çıkar…”
- Mazlumun duası, zulmün coğrafyadan temizlenmesi için yardım talebidir.
- Bu, Müslümanın sadece bireysel ibadetle yetinmeyip siyasi ve mekânsal özgürleşme mücadelesi vermesi gerektiğini gösterir.
- Zulmün bulunduğu yerde hak, hukuk, adalet ayakta kalamaz; bu yüzden zulümle mücadele, medeniyet inşasının ön şartıdır.
📌 Sosyoloji: Zulmü temizlemeden toplumsal reform kalıcı olmaz.
📌 Uluslararası ilişkiler: Adalet mücadelesi sınır ötesi sorumluluk içerir.
4. Liderlik ve Stratejik Öncülük İhtiyacı
“Bize katından bir veli (koruyucu lider) gönder, bize katından bir yardımcı ver.”
- Veli: Halkı koruyacak, yönetecek, adaletle hükmedecek lider.
- Nasîr: Zulme karşı fiilî yardım sağlayacak stratejik destek.
📌 Yönetişim teorisi: Adalet için liyakatli liderlik şarttır.
📌 Askerî/stratejik boyut: Sadece lider değil, uluslararası destek de gerekir.
📌 Psikoloji: Mazlum, hem koruyucu hem de aktif mücadele gücü talep eder.
5. Lateral (Çapraz Disiplin) Perspektif
| Disiplin | Ayetteki Yansıması | Çıkarılan Görev |
|---|---|---|
| Teoloji | “Fi sebilillah” kavramı | Allah yolunu adalet ve özgürlük olarak yorumlamak |
| Ahlak felsefesi | Mazluma sahip çıkma emri | Evrensel insanlık görevi |
| Siyaset bilimi | Veli ve nasîr talebi | Adalet temelli liderlik sistemi |
| Hukuk | Zulmün kaldırılması | İnsan haklarının korunması |
| Psikoloji | Mazlumun duası | Dayanışma duygusunun güçlendirilmesi |
| Tarih | Zulme karşı direniş | Özgürlük mücadelelerinin meşruiyeti |
| Sosyoloji | Mustazaf toplulukların özgürleşmesi | Sosyal adaletin tesisi |
Sonuç
Bu ayet, Müslümanın yeryüzündeki görevini üç kelimeyle özetler:
Direnmek – Koruyucu olmak – Adaleti tesis etmek.
Salt bireysel ibadet değil, tarihsel ve toplumsal sorumluluk da içerir.
Zulme karşı pasiflik, ayetin dilinde kabul edilemez bir gaflet olarak tanımlanır.
Tarihsel ve Güncel Zalim- Mazlum Örnekleri
1. Tarihsel Örnekler
a. Firavun – İsrailoğulları (Mısır)
- Zalim: Firavun ve yönetici sınıf, köleleştirme, ağır angarya, erkek çocukların öldürülmesi (Kasas 4).
- Mazlum: İsrailoğulları, dinî ve kültürel özgürlükleri ellerinden alınmış, ekonomik ve fiziksel baskı altındaki halk.
- Bağlantı: Ayetteki mustazaf kavramının Kur’an’daki en çarpıcı tarihsel karşılığı.
b. Mekke Müşrikleri – İlk Müslümanlar
- Zalim: Kureyş’in ileri gelenleri (Ebu Cehil, Ümeyye b. Halef vb.), İslâm’ı seçenleri işkenceye uğratma, ekonomik ambargo (Şi’b-i Ebi Talib boykotu).
- Mazlum: Bilal-i Habeşî, Ammar b. Yasir, Sümeyye bint Habbab gibi güçsüz müminler.
- Bağlantı: Ayetteki mazlumlar sadece Müslümanlar değil, zulme uğrayan herkestir; ama burada iman uğruna zulme uğrayan örnekler var.
c. Endülüs Müslümanları – Reconquista (1492 sonrası)
- Zalim: Katolik monarşi (Ferdinand ve Isabella), zorla din değiştirme, Engizisyon mahkemeleri.
- Mazlum: Müslüman ve Yahudi halk; sürgün, yakma, mallarına el koyma.
d. Osmanlı’da Balkanlar – Millî Mücadele Dönemi
- Zalim: Balkan Savaşları sırasında Sırp, Bulgar ve Yunan milliyetçi birlikleri tarafından uygulanan etnik temizlik.
- Mazlum: Müslüman Türk ve Arnavut halk; katliamlar, göç ettirme, mal gaspı.
2. Güncel (Aktüel) Örnekler
a. Filistin – İsrail İşgali
- Zalim: İşgalci otorite; yerleşim politikaları, abluka, zorla toprak alma.
- Mazlum: Filistin halkı (Gazze ve Batı Şeria’da siviller); evleri yıkılan, hareket özgürlüğü kısıtlanan, temel haklardan mahrum edilen topluluk.
b. Myanmar – Rohingya Müslümanları
- Zalim: Myanmar ordusu ve Budist milliyetçi milisler; katliam, tecavüz, köy yakma.
- Mazlum: Etnik azınlık olan Rohingya Müslümanları; Bangladeş sınırında mülteci kamplarında yaşam savaşı veriyorlar.
c. Çin – Doğu Türkistan Uygurları
- Zalim: Çin hükümeti; toplama kampları, dinî ibadet yasağı, zorla kültürel asimilasyon.
- Mazlum: Uygur Türkleri ve diğer Müslüman azınlıklar.
d. Hindistan – Keşmir Müslümanları
- Zalim: Hindistan yönetimi ve bazı radikal Hindu gruplar; askerî baskı, ifade ve din özgürlüğünün kısıtlanması.
- Mazlum: Keşmir halkı; ev baskınları, keyfi tutuklamalar.
e. Afrika – Çad Gölü Havzası (Boko Haram saldırıları)
- Zalim: Boko Haram gibi silahlı terör grupları; köy baskınları, çocukların zorla savaşçı yapılması.
- Mazlum: Çad, Nijer, Nijerya’da köy halkı; hem açlık hem güvenlik krizinde.
Ayet Bağlantısı
- Ayet, sadece askerî mücadele çağrısı değil; tüm araçlarla zulmü kaldırma sorumluluğu getiriyor.
- Tarihsel örneklerde de güncel vakalarda da mazlumlar “bizi kurtar” diye dua ederken, güçlülerin sessiz kalması ayette kınanan duruma giriyor.
- Yani bu ayet, hem tarihi okuma hem bugünü anlama anahtarı.
Zulüm Karşısında Bireye ve Devlete Düşen Görevler
Bu ayetin bağlamında birey ve devletin görevlerini, ayetin ahlakî, toplumsal ve stratejik boyutları üzerinden ayırarak değerlendirebiliriz. Bunu yaparken hem fiili sorumluluk hem de vicdani yükümlülük vurgulanır.
1. Bireyin Görevleri
a. Zulme Karşı Tepki ve Direniş
- Ayet, bireye “Size ne oluyor ki savaşmıyorsunuz?” sorusuyla doğrudan hitap eder.
- Bu, sadece fizikî savaş değil; zulmü teşhir etme, adaleti savunma ve mazluma destek olma anlamına gelir.
- Örnekler:
- Toplumsal farkındalık yaratmak (protesto, bilgilendirme, sosyal medya kampanyaları)
- Yardım faaliyetlerine katılmak (gıda, barınma, eğitim)
- Mazluma manevi destek sağlamak (dua, rehberlik, koruma)
b. Vicdani Sorumluluk
- Zulme karşı sessizlik, ayete göre ihmal ve suç olarak görülür.
- Birey, empati ve adalet duygusunu eyleme dönüştürmekle yükümlüdür.
c. Bilgi ve Farkındalık
- Mazlum ve zalim ilişkisini anlamak ve fark etmek bireyin ilk görevidir.
- Bu farkındalık, stratejik ve ahlakî eyleme zemin hazırlar.
2. Devletin Görevleri
a. Adaletin Tesisi
- Devlet, toplumsal adaletin fiilen uygulanabilir otoritesidir.
- Mazlumları korumak ve zulmü önlemek, devletin anayasal ve hukuki sorumluluğudur.
- Örnekler:
- Hukuki koruma ve cezai yaptırımlar
- Sivil güvenlik ve insan hakları mekanizmalarının işletilmesi
b. Mazluma Destek ve Liderlik
- Ayetteki “veli ve nasîr” kavramı devletin koruyucu ve aktif destek sağlayıcı rolünü ifade eder.
- Devlet, hem içte hem dışta mazlumların yanında olmalıdır.
- Stratejik örnekler: Diplomatik baskı, insani yardım, uluslararası işbirliği.
c. Zulme Ortak Olmama
- Devlet, zulüm uygulayan veya destekleyen taraflarla işbirliğini sınırlamalıdır.
- Ekonomik, askeri veya siyasi ilişkilerde mazlumların haklarını koruyacak kriterler benimsenmelidir.
3. Birey–Devlet İlişkisi
| Boyut | Birey | Devlet |
|---|---|---|
| Adalet | Zulme sessiz kalmamak, toplumsal farkındalık | Hukuk ve güvenlik mekanizmaları ile fiilen adaleti sağlamak |
| Mazlum Desteği | Yardım, rehberlik, manevi destek | Koruma, insani ve stratejik destek sağlamak |
| Vicdanî Sorumluluk | Empatiyi eyleme dönüştürmek | Politika ve uygulamalarla mazluma öncelik vermek |
| Eylem | Bireysel ve kolektif aktivizm | Diplomasi, yasalar, güvenlik, ekonomik tedbirler |
4. Lateral Yorum
- Ahlakî boyut: Birey ve devlet, vicdanın sesi olmalı.
- Toplumsal boyut: Zulme karşı kolektif hareket, adaletin sürdürülebilirliğini sağlar.
- Stratejik boyut: Mazlumları korumak sadece etik değil, uzun vadeli toplumsal istikrarın da şartıdır.
- Beliğ söz boyutu: Ayet, hem bireye hem devlete “eylenecek bir an vardır, sessiz kalmak ihanet olur” mesajını veriyor.
Tamam, o zaman ayetin mesajını hem birey hem devlet perspektifinde özetleyen bir “Müslüman Birey ve Devlet Görevleri Manifestosu” hazırlayabiliriz. İşte taslak:
Müslüman Birey ve Devlet Görevleri Manifestosu
(Nisâ, 75 bağlamında)
“Zulmün Karşısında Sessizlik, İnsanın ve Devletin İhanetidir”
“Size ne oluyor ki Allah yolunda ve mazlumlar uğruna mücadele etmiyorsunuz?”
1. Bireyin Görevleri
- Zulme Karşı Tepki ve Direniş
- Sadece bireysel değil, toplumsal eylem: farkındalık yaratmak, yardım etmek, mazluma destek olmak.
- Vicdani Sorumluluk
- Sessizlik ve kayıtsızlık, ayete göre suçtur; empati ve adaleti eyleme dönüştürmek zorunludur.
- Bilgi ve Farkındalık
- Mazlum–zalim ilişkisini tanımak; zulmü fark etmek ve mücadele planı geliştirmek.
2. Devletin Görevleri
- Adaletin Tesisi
- Hukuk ve güvenlik mekanizmalarıyla mazlumları korumak; zulmü önlemek.
- Mazluma Destek ve Liderlik
- Ayetteki “veli ve nasîr” rolünü üstlenmek; diplomatik, insani ve stratejik destek sağlamak.
- Zulme Ortak Olmama
- Zulüm uygulayan veya destekleyen taraflarla işbirliğini sınırlamak; politikada mazlumu önceliklendirmek.
3. Birey–Devlet İlişkisi
| Boyut | Birey | Devlet |
|---|---|---|
| Adalet | Sessiz kalmamak, toplumsal farkındalık | Hukuk ve güvenlik mekanizmalarıyla fiilen adaleti sağlamak |
| Mazlum Desteği | Yardım, rehberlik, manevi destek | Koruma, insani ve stratejik destek |
| Vicdanî Sorumluluk | Empatiyi eyleme dönüştürmek | Politika ve uygulamalarla mazluma öncelik vermek |
| Eylem | Bireysel ve kolektif aktivizm | Diplomasi, yasalar, güvenlik, ekonomik tedbirler |
4. Lateral Perspektif
- Ahlakî: Vicdanın sesi olarak birey ve devlet, zulmü engellemekle yükümlüdür.
- Toplumsal: Kolektif hareket, adaletin sürekliliğini sağlar.
- Stratejik: Mazlumları korumak etik ve toplumsal istikrarın şartıdır.
- Beliğ söz: Ayet, hem birey hem devlet için doğrudan uyarıcı ve eylem çağrısı niteliğindedir.