Giriş
Kur’an-ı Kerim, insanın hem bireysel hem de toplumsal hayatını korumayı hedefleyen ilkelerle doludur. Mâide Suresi’nin 90. ve 91. ayetleri, bu yönüyle insan aklını, aileyi, toplum düzenini ve kültürel kimliği tehdit eden davranışlara karşı kapsamlı bir uyarı niteliğindedir:
“Ey iman edenler! İçki, kumar, dikili taşlar ve fal okları şeytan işi iğrenç şeylerden ibarettir. Bunlardan kaçının ki kurtuluşa eresiniz.”
(Mâide, 5/90)
“Şeytan, içki ve kumar yoluyla aranıza düşmanlık ve kin sokmak, sizi Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vazgeçtiniz değil mi?”
(Mâide, 5/91)
Bu iki ayet, sadece bireysel günahların değil, aynı zamanda toplumsal çöküşün de sebeplerine ışık tutar. Yasaklanan davranışlar; ahlaki yozlaşmanın, ekonomik yıkımın, aile dağılmasının ve kültürel kimlik erozyonunun temelinde yer alır.
1. Sosyolojik Değerlendirme: Toplumsal Huzurun Korunması
Toplumsal Çatışma ve Düşmanlık
Kur’an, içki ve kumarın “düşmanlık ve kin” doğurduğunu açıkça belirtir. Sarhoşluk, aklı devre dışı bırakarak küçük tartışmaları şiddete dönüştürür. Kumar ise haksız kazanç hırsıyla dostlukları ve aile bağlarını koparır. Bu, toplumun temellerinde güvensizlik ve husumet doğurur.
Ailenin Çöküşü
Bağımlılıklar, aile ekonomisini tüketir; sevgiyi, ilgiyi ve huzuru yok eder. Sarhoşluk ya da kumar tutkusu, aile içi şiddete ve boşanmalara yol açarak toplumsal dokuyu zedeler.
Sosyal Adaletsizlik ve Eşitsizlik
Kumar, emek yerine şansla kazanç elde etme anlayışını yayar. Bu da emeğe dayalı adil düzeni bozar; bir yanda zenginleşen azınlık, diğer yanda kaybeden yoksullar oluşturur.
Kötü Rol Modeller ve Gençlik Üzerindeki Etki
Bu davranışlar, özellikle gençler arasında “özgürlük” ya da “eğlence” olarak sunulduğunda, kötü alışkanlıkların kültürel norm haline gelmesine neden olur.
Toplumsal İşlevsizlik
İçki ve kumar, bireyin çalışma gücünü ve sorumluluk bilincini azaltır. Bunun sonucunda toplum genelinde verimlilik kaybı yaşanır; üretkenlik düşer, suç oranları artar.
2. Psikolojik Değerlendirme: Aklın ve Ruh Sağlığının Korunması
Akıl ve İrade Kontrolü
Kur’an’da “hamr” kelimesi, aklı örten her şeyi ifade eder. Bu yasak, insanın bilinç ve irade gücünü korumayı amaçlar. İçki, karar mekanizmasını felç eder; kişinin hem kendine hem çevresine zarar vermesine yol açar.
Kumarın Psikolojik Yıkımı
“Meysir” yani kumar, kolay kazanç hırsını körükler. Kaybetme korkusu, stres, depresyon ve bağımlılık döngüsü kişiyi içten çökertir. Uzmanlar, kumarın tıpkı madde bağımlılığı gibi nörolojik bir bağımlılık yarattığını belirtir.
Bağımlılık ve Kimlik Kaybı
İçki ve kumar, bireyi özgürlüğünden mahrum bırakır. Zamanla kişi, değerlerinden ve kişiliğinden uzaklaşır; özsaygı ve özdenetim kaybolur.
Suçluluk ve Güven Kaybı
Kumar veya içki sebebiyle yaşanan maddi ve manevi kayıplar, bireyin kendine güvenini sarsar. Bu da yalnızlaşma, pişmanlık ve suçluluk duygusuyla sonuçlanır.
3. Kültürel Değerlendirme: Kimlik ve Değerler Sisteminin İnşası
Pagan Kültüründen Kopuş
Ayetlerde geçen “ensâb” (dikili taşlar) ve “ezlâm” (fal okları), İslam öncesi putperest kültürün simgeleridir. Bu yasak, Müslüman toplumu şirk ve batıl inançlardan arındırarak bağımsız bir kültürel kimlik oluşturmayı hedefler.
Yeni Bir Değerler Sistemi
İslam, içki ve kumarı yasaklayarak toplumun temeline şu dört değeri yerleştirir:
- Aklın korunması
- Helal kazanç
- Toplumsal dayanışma
- Allah’a yönelme bilinci
Bu değerler, toplumun haz ve keyif eksenli değil; sorumluluk ve erdem merkezli bir kültüre dönüşmesini sağlar.
“Rics” (Pislik) Kavramının Kültürel Önemi
Ayet, içki, kumar, fal ve putperestliği “rics” yani murdar, iğrenç şeyler olarak nitelendirir. Bu, sadece yasak değil; aynı zamanda ahlaki dışlama anlamı taşır. Bu davranışlar, Müslüman kimliğin dışında ve tiksinti uyandıran pratikler olarak konumlanır.
Kurtuluş Kültürü (“Tuflihun”)
“Umulur ki kurtuluşa erersiniz” ifadesi, kurtuluşun içki, kumar ve batıl inançlardan uzak durmakla sağlanacağını bildirir. Burada kurtuluş, sadece ahirette değil; dünya hayatında huzur, denge ve saygınlık kazanmaktır.
Sonuç: İlahi Yasakların Toplumsal Hikmeti
Mâide 90-91. ayetler, insanın hem dünyevi hem manevi huzurunu koruma hedefi taşır. Bu yasaklar, yalnızca bireysel günahlardan kaçınmayı değil, sağlam bir toplumun inşasını da amaçlar.
İçki, kumar, batıl inançlar ve putperestlik; insanın aklını, iradesini, ahlakını ve kültürünü çürüten unsurlardır. Bu yüzden Kur’an, kurtuluşun yolunu “bunlardan uzak durmak”ta görür.