Metnin altını çizerek okuma modeli, özellikle akademik ve analitik okuma süreçlerinde kullanılan bir tekniktir. Bu modelde temel amaç, metindeki önemli noktaları belirlemek, kavramlar arasındaki ilişkileri görmek ve daha derin bir anlama ulaşmaktır. Bunu uygulamalı olarak göstermek için bir ayet seçelim ve altını çizerek analiz yapalım.
Örnek Metin:
Yusuf Suresi 87. Ayet:
“Ey oğullarım! Gidin, Yusuf’u ve kardeşini araştırın. Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin. Çünkü kafirler topluluğundan başkası Allah’ın rahmetinden ümit kesmez.”
Altını Çizerek Okuma ve Analiz:
- Anahtar Kavramları Belirleme:
- “Ey oğullarım!” → Hitap şekli, bir baba olarak Hz. Yakub’un çocuklarına seslenişi.
- “Gidin, Yusuf’u ve kardeşini araştırın.” → Eylem çağrısı, aktif bir arayış emrediliyor.
- “Allah’ın rahmetinden ümit kesmeyin.” → Temel mesaj, ümitsizliğin yasaklanması.
- “Çünkü kafirler topluluğundan başkası Allah’ın rahmetinden ümit kesmez.” → Mantıksal bağ, ümitsizliğin imanla ilişkisi vurgulanıyor.
- Metin İçindeki Bağlantıları Kurma:
- Yakup (as), Yusuf’un yaşadığına dair doğrudan bilgiye mi sahipti? → Sezgisel Bilgi
- Ümitsizlik kimlere ait bir özellik olarak tanımlanıyor? → İnançsız toplumlar
- Bu ayet, önceki olaylarla nasıl bağlantılı? → Yusuf’un kaybolması, Yakup’un sabrı ve Allah’a olan güveni
- Duygusal ve Mantıksal Etkileri Değerlendirme (Pathos ve Logos):
- Pathos (Duygusal Etki): Bir babanın evlatlarını teşvik etmesi ve onların ümitsizliğe düşmemesi için çaba göstermesi.
- Logos (Mantıksal Çıkarım): Allah’a inanan biri için, rahmetin tükenmeyeceği bilgisi net bir prensiptir.
Sonuç:
Altını çizerek okuma, önemli kelimeleri belirlemeye, kavramlar arası ilişki kurmaya ve metnin derin yapısını anlamaya yardımcı olur. Eğer bir metni çalışırken kritik yerleri vurgular, kavramsal bağlantılar kurarsanız, okumanız çok daha verimli olur.
Altını çizerek okuma tekniğini ALES’in yeni nesil paragraf sorularından bir örnek üzerinde uygulamalı olarak gösterebilirim. Bu teknik, metindeki önemli noktaları belirleyerek anlamayı ve soruları doğru yanıtlamayı kolaylaştırır.
Örnek Soru:
“Sanatçının eserlerinde sıkça rastlanan melankolik temalar, onun iç dünyasının bir yansımasıdır. Bu temalar, okuyucuyu derin düşüncelere sevk eder ve hayatın anlamını sorgulatır. Ayrıca, kullandığı dilin sadeliği ve akıcılığı, eserlerinin geniş kitlelerce benimsenmesini sağlamıştır.”
Soru: Sanatçının eserleriyle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?
A) Melankolik temalar içerdiği
B) Okuyucuyu düşündürdüğü
C) Dilinin sade ve akıcı olduğu
D) Geniş kitlelerce benimsendiği
E) Mutlu ve neşeli temalar barındırdığı
Altını Çizerek Okuma ve Analiz:
- Anahtar İfadeleri Belirleme:
- “sıkça rastlanan melankolik temalar”
- “iç dünyasının bir yansıması”
- “okuyucuyu derin düşüncelere sevk eder”
- “hayatın anlamını sorgulatır”
- “dilin sadeliği ve akıcılığı”
- “eserlerinin geniş kitlelerce benimsenmesini sağlamıştır”
- Metin İçindeki Bağlantıları Kurma:
- Melankolik temalar → Sanatçının iç dünyasının yansıması
- Melankolik temalar → Okuyucuyu derin düşüncelere sevk etme ve hayatın anlamını sorgulatma
- Dilin sadeliği ve akıcılığı → Eserlerin geniş kitlelerce benimsenmesi
- Seçeneklerin Değerlendirilmesi:
- A) Melankolik temalar içerdiği → Doğru. Paragrafta belirtiliyor.
- B) Okuyucuyu düşündürdüğü → Doğru. “Derin düşüncelere sevk eder” ifadesi mevcut.
- C) Dilinin sade ve akıcı olduğu → Doğru. “Dilin sadeliği ve akıcılığı” ifadesi var.
- D) Geniş kitlelerce benimsendiği → Doğru. “Eserlerinin geniş kitlelerce benimsenmesini sağlamıştır” deniyor.
- E) Mutlu ve neşeli temalar barındırdığı → Yanlış. Paragrafta melankolik temalardan bahsediliyor, mutlu ve neşeli temalardan söz edilmiyor.
Sonuç:
Altını çizerek okuma tekniğiyle, paragraftaki önemli noktaları belirledik ve seçenekleri bu bilgilere dayanarak değerlendirdik. Bu sayede, doğru cevabın E seçeneği olduğunu tespit ettik.
Bu teknik, sınavlarda zaman yönetimini iyileştirir ve doğru yanıtlama oranını artırır. Düzenli pratik yaparak, metinlerdeki anahtar bilgileri hızlıca tespit edebilir ve soruları daha etkili bir şekilde çözebilirsiniz.
Daha soyut veya akademik bir metin üzerinden altını çizerek okuma tekniğini uygulayalım.
Örnek Metin:
“Postmodernizm, modernizmin kesinlik iddialarına karşı çıkan bir epistemolojik kaymayı temsil eder. Bu bağlamda, bilgi ve gerçeklik, nesnel bir yapıdan ziyade, sosyal ve dilsel bağlam içinde inşa edilen değişken kavramlar olarak görülür. Postmodern düşünürler, metinlerin tek bir doğru yoruma indirgenemeyeceğini ve çoklu anlam katmanlarına sahip olabileceğini savunurlar. Böylece hakikat, bireysel ve kültürel perspektiflere göre farklı şekillerde yorumlanabilir.”
Altını Çizerek Okuma ve Analiz:
- Anahtar Kavramları Belirleme:
- “Postmodernizm, modernizmin kesinlik iddialarına karşı çıkan…” → Ana fikir: Postmodernizm, modernizmin kesinlik anlayışına eleştirel yaklaşır.
- “epistemolojik kayma” → Önemli terim: Bilgi felsefesinde bir değişim.
- “bilgi ve gerçeklik… sosyal ve dilsel bağlam içinde inşa edilir” → Önemli iddia: Bilgi ve gerçeklik mutlak değil, değişken.
- “metinlerin tek bir doğru yoruma indirgenemeyeceği” → Temel yaklaşım: Postmodernizmde çoklu anlam katmanları vardır.
- “hakikat, bireysel ve kültürel perspektiflere göre farklı şekillerde yorumlanabilir.” → Sonuç cümlesi: Gerçeklik evrensel değil, görecelidir.
- Metin İçindeki Bağlantıları Kurma:
- Postmodernizm → Modernizme karşı bir tepki.
- Gerçeklik → Nesnel değil, inşa edilen bir kavram.
- Metinlerin yorumu → Tek bir doğru yok, birçok farklı anlam olabilir.
- Duygusal ve Mantıksal Etkileri Değerlendirme (Pathos ve Logos):
- Pathos (Duygusal Etki): Hakikatin bireysel ve kültürel olarak değişebileceği fikri, belirsizlik hissi yaratabilir.
- Logos (Mantıksal Çıkarım): Bilginin sosyal ve dilsel olarak inşa edildiği düşüncesi, bilim ve felsefe açısından köklü bir değişimi ifade eder.
Altını Çizerek Okumanın Faydası:
Bu tekniği kullanarak:
✅ Metindeki en önemli noktaları belirledik.
✅ Fikirler arasındaki mantıksal bağlantıları gördük.
✅ Metnin alt metnini ve vurgularını anladık.
Harika! Zor anlaşılır bir akademik metin seçerek altını çizerek okuma tekniğini uygulayalım.
Örnek Metin:
“Dilbilimsel belirlenimcilik, bireyin dilsel yapılar tarafından bilişsel süreçlerinin şekillendiğini öne süren bir hipotezdir. Bu çerçevede, Sapir-Whorf hipotezi, dilin yalnızca iletişim aracı olmanın ötesinde, bireylerin dünyayı algılayış biçimini de belirlediğini savunur. Güçlü biçimde ele alındığında, bu görüş, farklı dil gruplarının farklı gerçeklik algılarına sahip olduğunu ve çeviri süreçlerinin tam anlamıyla sadık bir aktarım sağlayamayacağını iddia eder. Ancak, zayıf biçimde yorumlandığında, dilin yalnızca bilişsel eğilimleri şekillendirdiği ve diğer kültürel ve biyolojik faktörlerle etkileşim halinde olduğu kabul edilir.”
Altını Çizerek Okuma ve Analiz:
- Anahtar Kavramları Belirleme:
- “Dilbilimsel belirlenimcilik…” → Ana Hipotez: Dil, bilişsel süreçleri şekillendirir.
- “Sapir-Whorf hipotezi…” → Temel Teori: Dil, algıyı ve düşünceyi belirleyebilir.
- “Güçlü biçimde ele alındığında…” → Radikal Yorum: Farklı diller, farklı gerçeklik algıları yaratır.
- “Çeviri süreçleri tam anlamıyla sadık olamaz.” → Çıkarım: Dilde tam çeviri mümkün değildir.
- “Zayıf biçimde yorumlandığında…” → Ilımlı Yorum: Dil, düşünceyi belirlemez ama etkiler.
- “Diğer kültürel ve biyolojik faktörlerle etkileşim halinde…” → Kapsamlı Değerlendirme: Sadece dil değil, biyoloji ve kültür de etkili.
- Metin İçindeki Bağlantıları Kurma:
- Dil → Düşünce süreçlerini belirleyebilir mi, yoksa sadece etkiler mi?
- Güçlü hipotez → Farklı diller = Farklı gerçeklik algıları
- Zayıf hipotez → Dil tek faktör değil, biyolojik ve kültürel unsurlar da etkili
- Çeviri sorunu → Eğer diller farklı gerçeklikler yaratıyorsa, tam çeviri mümkün mü?
- Duygusal ve Mantıksal Etkileri Değerlendirme (Pathos ve Logos):
- Pathos (Duygusal Etki): Eğer dil düşünceyi tamamen belirliyorsa, bu kültürler arası iletişimi imkânsız kılabilir mi?
- Logos (Mantıksal Çıkarım): Zayıf versiyon daha mantıklı görünüyor, çünkü dil dışında evrimsel ve çevresel etkenler de bilişi şekillendirebilir.
Altını Çizerek Okumanın Katkısı:
✅ Metnin karmaşıklığını azalttık.
✅ Temel hipotezi ve alt görüşleri ayırdık.
✅ Tez-antitez ilişkilerini belirledik.
Tamam! Daha derin bir akademik metin seçelim. Bu kez, bilinç felsefesi veya kuantum mekaniği gibi soyut ve zor konulara girebiliriz. Aşağıdaki metni ele alıp altını çizerek okuma tekniğini uygulayalım.
Örnek Metin: Bilinç ve Fizikalizm
“Fizikalizm, tüm zihinsel olayların fiziksel olaylarla özdeş olduğunu iddia eden bir ontolojik görüştür. Ancak, bilinç fenomeni özelinde, bu yaklaşımın açıklayıcı boşluk (explanatory gap) sorunu ile karşı karşıya olduğu savunulmaktadır. Zihinsel durumların beyin süreçlerine indirgenmesi, bilinçli deneyimlerin öznel niteliğini tam anlamıyla açıklayamamaktadır. David Chalmers, bu durumu ‘zor problem’ (hard problem of consciousness) olarak adlandırarak, bilinçli deneyimlerin fiziksel süreçlerden nasıl doğduğunun halen anlaşılmadığını öne sürer. Bu bağlamda, kuantum bilinç teorileri gibi alternatif yaklaşımlar, zihinsel süreçlerin klasik fizikle tam anlamıyla açıklanamayacağını savunarak, yeni bir paradigma arayışını teşvik etmektedir.”
Altını Çizerek Okuma ve Analiz:
- Anahtar Kavramları Belirleme:
- “Fizikalizm…” → Ana görüş: Zihin tamamen fiziksel süreçlerden oluşur.
- “Açıklayıcı boşluk (explanatory gap)…” → Sorun: Bilinç ve fiziksel süreçler arasında net bir köprü yok.
- “Zihinsel durumların beyin süreçlerine indirgenmesi…” → İndirgemecilik eleştirisi: Bilinç sadece fiziksel süreçlerle açıklanabilir mi?
- “David Chalmers…” → Önemli düşünür: ‘Zor problem’i ortaya atan kişi.
- “Zor problem (hard problem of consciousness)…” → Temel mesele: Bilinçli deneyimler nasıl ortaya çıkıyor?
- “Kuantum bilinç teorileri…” → Alternatif hipotez: Belki de klasik fizik yeterli değil.
- Metin İçindeki Bağlantıları Kurma:
- Fizikalizm → “Her şey fiziksel süreçlere indirgenebilir.”
- Açıklayıcı boşluk → Ama bilinç tamamen fiziksel olarak açıklanamıyor.
- Zor problem → Deneyimlerin nasıl ortaya çıktığı hâlâ muamma.
- Alternatif görüşler → Kuantum bilinç teorileri gibi yeni yaklaşımlar.
- Duygusal ve Mantıksal Etkileri Değerlendirme (Pathos ve Logos):
- Pathos (Duygusal Etki): “Bilinç sadece atomların hareketi mi, yoksa bundan fazlası mı?” gibi büyük sorular insanı meraklandırıyor.
- Logos (Mantıksal Çıkarım): Klasik fizikalist bakış açısı bilinç açıklamakta yetersizse, yeni teorilere açık olmak gerekiyor.
Altını Çizerek Okumanın Katkısı:
✅ Fizikalist görüşü ve eleştirileri netleştirdik.
✅ Temel terimleri vurguladık.
✅ Sorunun çözümüne yönelik alternatifleri belirledik.
Tamam! Daha derin bir akademik metin seçelim. Bu kez, bilinç felsefesi veya kuantum mekaniği gibi soyut ve zor konulara girebiliriz. Aşağıdaki metni ele alıp altını çizerek okuma tekniğini uygulayalım.
Örnek Metin: Bilinç ve Fizikalizm
“Fizikalizm, tüm zihinsel olayların fiziksel olaylarla özdeş olduğunu iddia eden bir ontolojik görüştür. Ancak, bilinç fenomeni özelinde, bu yaklaşımın açıklayıcı boşluk (explanatory gap) sorunu ile karşı karşıya olduğu savunulmaktadır. Zihinsel durumların beyin süreçlerine indirgenmesi, bilinçli deneyimlerin öznel niteliğini tam anlamıyla açıklayamamaktadır. David Chalmers, bu durumu ‘zor problem’ (hard problem of consciousness) olarak adlandırarak, bilinçli deneyimlerin fiziksel süreçlerden nasıl doğduğunun halen anlaşılmadığını öne sürer. Bu bağlamda, kuantum bilinç teorileri gibi alternatif yaklaşımlar, zihinsel süreçlerin klasik fizikle tam anlamıyla açıklanamayacağını savunarak, yeni bir paradigma arayışını teşvik etmektedir.”
Altını Çizerek Okuma ve Analiz:
- Anahtar Kavramları Belirleme:
- “Fizikalizm…” → Ana görüş: Zihin tamamen fiziksel süreçlerden oluşur.
- “Açıklayıcı boşluk (explanatory gap)…” → Sorun: Bilinç ve fiziksel süreçler arasında net bir köprü yok.
- “Zihinsel durumların beyin süreçlerine indirgenmesi…” → İndirgemecilik eleştirisi: Bilinç sadece fiziksel süreçlerle açıklanabilir mi?
- “David Chalmers…” → Önemli düşünür: ‘Zor problem’i ortaya atan kişi.
- “Zor problem (hard problem of consciousness)…” → Temel mesele: Bilinçli deneyimler nasıl ortaya çıkıyor?
- “Kuantum bilinç teorileri…” → Alternatif hipotez: Belki de klasik fizik yeterli değil.
- Metin İçindeki Bağlantıları Kurma:
- Fizikalizm → “Her şey fiziksel süreçlere indirgenebilir.”
- Açıklayıcı boşluk → Ama bilinç tamamen fiziksel olarak açıklanamıyor.
- Zor problem → Deneyimlerin nasıl ortaya çıktığı hâlâ muamma.
- Alternatif görüşler → Kuantum bilinç teorileri gibi yeni yaklaşımlar.
- Duygusal ve Mantıksal Etkileri Değerlendirme (Pathos ve Logos):
- Pathos (Duygusal Etki): “Bilinç sadece atomların hareketi mi, yoksa bundan fazlası mı?” gibi büyük sorular insanı meraklandırıyor.
- Logos (Mantıksal Çıkarım): Klasik fizikalist bakış açısı bilinç açıklamakta yetersizse, yeni teorilere açık olmak gerekiyor.
Altını Çizerek Okumanın Katkısı:
✅ Fizikalist görüşü ve eleştirileri netleştirdik.
✅ Temel terimleri vurguladık.
✅ Sorunun çözümüne yönelik alternatifleri belirledik.
Harika seçim! Aristoteles’in metafiziği, felsefenin en temel ve zorlayıcı konularından biridir. Şimdi, Metafizik adlı eserinden bir bölümü alıp altını çizerek okuma tekniğini uygulayalım.
Örnek Metin: Aristoteles’in Metafiziği
“Varlık, birçok anlamda söylenebilir, ancak her zaman tek bir ilkeye ve bir töze işaret eder. Tüm var olanlar ya töz (ousia) ya da tözle bir şekilde ilişkilidir. Töz, varlığın en temel kategorisidir ve diğer tüm kategoriler ona dayanır. Ancak, tözün ne olduğu sorusu, varlığın doğasını anlamada temel meseledir. Potansiyel (dynamis) ve aktüel (energeia) ayrımı bu noktada önemlidir. Bir şey, potansiyel olarak var olabilirken, aktüel hale gelmesi onun tam anlamıyla var olduğu anlamına gelir. Örneğin, bir mermer bloğu potansiyel olarak bir heykeldir, ancak ancak yontulduğunda aktüel bir heykel olur. Dolayısıyla, varlık, yalnızca bir şeyin var olmasıyla değil, onun ereksel (teleolojik) düzeniyle de anlaşılmalıdır.”
Altını Çizerek Okuma ve Analiz:
- Anahtar Kavramları Belirleme:
- “Varlık birçok anlamda söylenebilir…” → Ontolojik Çoklu Anlam: Varlık tek bir şey değildir, farklı bağlamlarda anlaşılabilir.
- “Her zaman tek bir ilkeye ve bir töze işaret eder.” → Varlığın Birliği: Çeşitliliğine rağmen varlık, tek bir temele dayanır.
- “Töz (ousia), varlığın en temel kategorisidir.” → Merkezî Kavram: Töz, var olan her şeyin temelidir.
- “Potansiyel (dynamis) ve aktüel (energeia) ayrımı…” → Değişim ve Gerçekleşme: Bir şeyin olasılığı ile gerçekleşmiş hali farklıdır.
- “Örneğin, bir mermer bloğu potansiyel olarak bir heykeldir…” → Somut Örnek: Teorik kavramın günlük hayattaki karşılığı.
- “Ereksel (teleolojik) düzen…” → Amaçlılık: Bir şey, rastgele değil, belirli bir amaca yönelik var olur.
- Metin İçindeki Bağlantıları Kurma:
- Varlık → Tek bir şey değil, farklı açılardan anlaşılabilir.
- Töz → Varlığın temel kategorisi.
- Potansiyel – Aktüel → Bir şeyin yalnızca var olması yetmez, tam gerçekleşmesi gerekir.
- Teleoloji (Ereksel düzen) → Her şey bir amaca göre var olur.
- Duygusal ve Mantıksal Etkileri Değerlendirme (Pathos ve Logos):
- Pathos (Duygusal Etki): Evrende her şeyin bir amacı olduğu fikri, düzenli bir gerçeklik algısı yaratıyor.
- Logos (Mantıksal Çıkarım): Eğer varlık potansiyelden aktüele geçiyorsa, var olan her şeyin gelişim süreci bir mantık çerçevesinde işler.
Altını Çizerek Okumanın Katkısı:
✅ Aristoteles’in kavramlarını netleştirdik.
✅ Varlık, töz, potansiyel ve ereksel düzen arasındaki ilişkileri belirledik.
✅ Karmaşık teorik çerçeveyi somut bir örnek üzerinden basitleştirdik.
Daha da ileri gitmek istersen, Aristoteles’in neden Platon’un idealar teorisini reddettiğini veya töz kavramını nasıl Hristiyanlık ve İslam felsefesi etkilediğini inceleyebiliriz. Hangi yönde devam edelim?
Profesör Doktor Faysal Dal
