“
Ayet:
Ve la tetemennev ma faddalallahu bihi ba’dakum ala ba’d. Lir ricali nasibun mimmaktesebu ve lin nisai nasibun mimmaktesebn, ves’elullahe min fadlih innallahe kane bi kulli şey’in alima.(Nisa, 32)
Açıklama: Allah’ın; bazınıza, bazınıza göre verdiği fazla şeyleri temenni etmeyin. Erkeklerin, kendi kazançlarından bir pay; kadınların da kendi kazançlarından bir pay vardır. Allah’tan, O’nun lütfunu isteyin. Kuşkusuz, Allah, Her Şeyi Bilen’dir.
🗝️ Anahtar Kelimeler:
1️⃣ تَمَنَّوْا (temennev) – Temenni, arzu, imrenme
2️⃣ فَضَّلَ (faddala) – Üstün kılmak, fazilet vermek, farklı derecelendirmek
3️⃣ نَصِيبٌ (nasib) – Pay, nasip, hak edilen pay
4️⃣ اكْتَسَبُوا / اكْتَسَبْنَ (iktesebu / iktesebne) – Kazanmak, çalışıp elde etmek
5️⃣ فَضْلِهِ (fadlih) – Allah’ın lütfu, fazlı
6️⃣ عَلِيمًا (alimâ) – Her şeyi bilen
🔍 Kavramların Kur’an bağlamındaki açıklamaları:
✅ 1) تَمَنَّوْا – Temenni (Arzu etmek, imrenmek)
• Burada olumsuz bağlamda kullanılmıştır.
• Anlamı: Başkasına verilen nimetlere, özelliklere imrenerek kendi payını küçümsemek ya da onları istemek.
• Benzer bağlam:
• Ta Ha 131:“Gözlerini dünya hayatının süsü olarak bazılarına verdiğimiz şeylere dikme…”
• Hicr 88:“Gözlerini onların ellerindeki geçici nimetlere uzatma…”
• Mesaj: İnsan kendi nasibini aramalı, başkasıyla kıyaslayıp haset etmemeli.
✅ 2) فَضَّلَ – Fazilet vermek, üstünlük vermek
• Allah bazı kullarını bazı nimetlerle diğerlerinden farklı kılmıştır: mal, akıl, yetenek, güç vb.
• Kur’an’da genel ilke: Bu üstünlükler imtihan vesilesidir, mutlak değer değildir.
• Örnekler:
• İsra 21:“Bak, nasıl kimini kiminden üstün kıldık…”
•
• Zuhruf 32:“Onların geçimlerini aralarında taksim ettik, kimini kimine üstün kıldık…”
• Mesaj: Bu üstünlük, adaletin zıddı değil, hikmetin gereğidir.
•
✅ 3) نَصِيبٌ – Nasip, pay
• Herkesin emeğine, yeteneğine göre bir payı vardır.
• Nasip, sadece dünyalık değildir; rızık, ilim, sevap gibi manevi payları da kapsar.
• Örnekler:
• Şura 20:“Kim ahiret kazancını isterse onun kazancını artırırız…”
•
• Bakara 286:“Herkesin kazandığı kendi lehine veya aleyhinedir…”
• Mesaj: Emek ve sorumluluk bireyseldir; kimse kimsenin kazancına ortak olamaz.
•
✅ 4) اكْتَسَبُوا – Kazanmak, elde etmek
• Kazanç hem maddi emek, hem de manevi sorumluluk anlamına gelir.
• Kur’an’da sıkça “kesb” (kazanmak) ve “iktisab” (çalışarak kazanmak) kavramları geçer:
• Bakara 286:“Kişi ancak kazandığı kadarından sorumludur…”
• Casiye 15:“Kim iyi iş yaparsa kendi lehinedir, kötülük yaparsa kendi aleyhinedir…”
• Mesaj: Kadın ve erkek kendi çabalarının sonucuna sahiptir; kıskanmak yerine çalışmak esastır.
✅ 5) فَضْلِهِ – Allah’ın lütfu
• Rızık, bilgi, hikmet, bağışlanma gibi her nimet Allah’ın fazlıdır.
• Kur’an, rızkın da hidayetin de bir yönüyle Allah’ın fazlı olduğunu vurgular.
• Örnekler:
• Cum’a 10:“Allah’ın fazlından arayın…”
• Nur 38:“…Allah onlara daha fazlasını fazlından versin…”
• Mesaj: Kıskanmak yerine Allah’tan istemek gerekir; rızkın kaynağı başkası değil Allah’tır.
✅ 6) عَلِيمًا – Allah her şeyi bilendir
• Ayetin kapanışı Allah’ın her şeyi bildiğini hatırlatır.
• Kim neye layık, kim neyi nasıl kullanıyor, kim neyi hak ediyor – Allah tam olarak bilir.
• Örnekler:
• Bakara 282:“…Allah her şeyi bilendir.”
• En’am 59:“O, her şeyi ilmiyle kuşatandır.”
• Mesaj: İnsanların nasibi, farklılığı, sınavı Allah’ın ilmindedir. Kimse kimsenin yerini gasp edemez.
🌿 Bağlamın Özeti:
🔹 Bu ayet; sosyal hayatta kıskançlığı, başkasının sahip olduklarını arzuyla istemeyi yasaklar.
🔹 Kadın ve erkek kendi yetenek ve emeğine göre hak eder; kimse kimsenin kazancına göz dikmemelidir.
🔹 Üstünlük bir imtihandır; adaletsizlik değildir. Gerçek kaynak Allah’ın fazlıdır.
🔹 Çözüm: Allah’tan istemek ve çalışmaktır.
Bu ayet, Kur’an’daki toplumsal düzen, insan psikolojisi ve adalet anlayışı açısından gerçekten çok katmanlı bir mesaj taşır.
📌 1️⃣ Sosyolojik Boyut
🌍 Toplumda farklılık kaçınılmazdır
• Ayet, insanların bazı yönlerden farklı yaratıldığını ilan eder. Mal, statü, fiziksel güç, yetenek, zekâ gibi farklar toplumun dinamiğidir.
• Bu farklar sosyal düzenin bir parçasıdır:
• Zuhruf 32:“Onların geçimlerini aralarında biz taksim ettik…”
• Bu farklar çatışma değil, tamamlayıcılık üretir: Kimisi liderlik yapar, kimisi üretir, kimisi öğretir, kimisi korur.
👥 Cinsiyet rolleri bağlamı
• Ayet, kadın ve erkeğin paylarının farklı olabileceğini söyler. O dönemin Arap toplumunda miras, kazanç ve sorumluluk konuları üzerinden bir düzen getirir.
• Cinsiyet farklılığı adaletsizlik değildir; sorumluluk ve yükümlülük farklıdır.
• Örneğin: Erkek nafaka yükümlüsüdür, kadın kendi kazancının sahibidir.
• Bu farkların kıskanılması toplumsal huzuru bozar, çatışma üretir.
🔑 Toplumda denge ilkesi
• Kıskançlık sosyal düzeni sarsar, adaletsiz paylaşımı doğurur.
• Kur’an’ın bu tavsiyesi: “Haset etme, rekabeti düşmanlığa çevirme, kendi yolunu bul.”
• Toplumda herkes kendi yeteneğiyle katkıda bulunur, fazlalığı Allah’tan talep eder.
📌 2️⃣ Psikolojik Boyut
🔬 İnsan doğasında imrenme eğilimi
• İnsan psikolojisinde başkasının sahip olduklarına öykünme vardır. Bu, kontrol edilmezse haset ve tatminsizlik üretir.
• Yusuf 8–9: Kardeşlerinin Yusuf’a hasedi nasıl felakete dönüştüğünü anlatır.
• Kur’an’daki ders: Haset = Kendini yiyip bitiren ateş.
🧠 Tatmin ve tevekkül
• Kıskanmak yerine “Allah’tan fazlını istemek” — psikolojik rahatlık sağlar.
• Kıskançlık, insanı pasifleştirir; dua ve emek ise motive eder.
• İçsel huzur için:
• Sahip olduklarını gör.
• Sahip olmadıkların için meşru yollarla çabala.
• Sonucu Allah’a bırak.
💚 Bireysel kimlik
• Ayet, kadının da erkeğin de kendi kazancına sahip olacağını söyleyerek bireyi sorumluluk sahibi bir özne yapar.
• Kıyas hastalığı yerine bireysel gelişim: “Ben ne yapabilirim?”
📌 3️⃣ Hukuki Boyut
⚖️ Paylaşım ve hak
• Ayet, kadının da erkeğin de kendi kazancına hukuken sahip olduğunu beyan eder.
• İslam miras hukukunda ve nafaka yükümlülüğünde bu temel:
• Erkek genelde aile geçimini sağlamakla yükümlüdür.
• Kadın kazancını başkasıyla paylaşmaya zorlanamaz.
• Hukuken kadının mülkiyeti tamdır. Bu ayet erken dönemde kadının ekonomik haklarını teminat altına alır.
🔏 Kazançta bireysel sorumluluk
• Hukuki sorumluluk bireyseldir:
• Kimse kimsenin suçunu veya borcunu devralamaz.
• Kimse başkasının hakkını kıskanarak alamaz.
• Bu, adaletin temelidir: “Kim ne kazandıysa nasibi odur.”
✨ Bütüncül Mesaj
• Sosyolojik: Toplumda farklılık doğal, çatışma yerine tamamlayıcılık esastır.
• Psikolojik: Kıskançlık pasifliktir, dua ve çalışma özgürleştirir.
• Hukuki: Herkesin hakkı ve yükümlülüğü kendi emeğiyle orantılıdır.
• Çözüm: İmtihan dünyasında kıskanma, çalış, Allah’tan dile, adaleti koru.
Bu ayet, hasedi törpüleyen, emeği teşvik eden, yetenekleri dengeleyen ve bireysel sorumluluğu yerleştiren çok katmanlı bir toplumsal düzen inşa eder.
