“Bu parçada aşağıdakilerin hangisine değinilmemiştir?” Sorularını Okuma ve Çözme Algoritması
(Okuma, Anlama ve Yorumlama Ekolleri Bağlamında Didaktik İnceleme)
Bu tür sorular, çıkarsama (inference), kavramsal analiz ve bağlamsal yorumlama becerilerini test eden okuduğunu anlama kategorisine girer. Bu nedenle çözüm sürecinde Lateral Okuma, Hermenötik Yaklaşım ve Retorik Analiz gibi ekollerden faydalanarak sistematik bir strateji geliştirmek mümkündür. Şimdi bu süreci aşamalı olarak ele alalım.
1. OKUMA STRATEJİSİ: METNE BÜTÜNCÜL BAKIŞ
Bu aşamada “Lateral Okuma” tekniğinden yararlanarak metne geniş bir perspektiften bakmalıyız. Lateral okuma, bilgiyi doğrulamak için farklı kaynakları ve bağlamsal unsurları göz önünde bulundurmayı önerir. Ancak sınav bağlamında farklı bir metne ulaşamayacağımıza göre, metnin iç dinamiklerine ve mantıksal bütünlüğüne odaklanmalıyız.
Nasıl Uygulanır?
- Metni dikkatlice, tek seferde bütün olarak okuyun.
- Cümleler arasındaki ilişkileri ve mantıksal bağları belirleyin.
- Metnin genel konusunu ve ana fikrini tespit edin.
- Bağlamsal Anahtar Kelimeleri Belirleyin.
- Metinde tekrarlanan veya vurgulanan kavramları tespit edin.
- Metnin temel dayanak noktalarını (örneğin: neden-sonuç ilişkileri, karşılaştırmalar, tanımlamalar) belirleyin.
- Metnin kapsamını belirleyin.
- Hangi konulara yoğunlaşılmış, hangi kavramlar yüzeysel geçilmiş, bunları tespit edin.
Örnek Uygulama
Bir metin şunları ele alıyor olabilir:
- Bilimsel gelişmelerin insan hayatına etkileri,
- Teknolojik inovasyonlar,
- Kültürel değişimler,
- Ekonomik boyut.
Bu durumda, soruda verilen seçeneklerden hangisinin metinde geçmediğini anlamak için, hangi konuların işlendiğini net bir şekilde kavramak gerekir.
2. ANLAMA TEKNİĞİ: KAVRAMSAL ÇÖZÜMLEME
Bu aşamada Hermeneutik Yaklaşım (yorumsamacı analiz) devreye girer. Hermeneutik, metnin sadece yüzeysel anlamını değil, alt metinlerini, ima ettiği bilgileri ve söylem yapısını analiz etmeyi amaçlar.
Nasıl Uygulanır?
- Metindeki Ana Temayı Belirleyin.
- Bu tema etrafında gelişen argümanları analiz edin.
- Temanın işleniş biçimine odaklanın (örneğin, karşılaştırma, analoji, betimleme).
- Metinde İfade Edilmeyen Ancak İma Edilen Bilgileri Tespit Edin.
- Açıkça söylenmeyen ancak dolaylı olarak çıkarılabilecek noktalar var mı?
- Metnin mantıksal sınırlarını belirleyin: “Bu metnin konusu nereye kadar uzanıyor?”
- Metindeki Bilgi Türlerini Ayırt Edin.
- Olgusal bilgi mi? (doğrudan verilen nesnel gerçekler)
- Yoruma dayalı bilgi mi? (öznel değerlendirmeler)
- Varsayım mı? (kesin olmayan, çıkarıma dayalı ifadeler)
Örnek Uygulama
Eğer metin bilimsel gelişmelerin insan hayatına etkisini inceliyor ve soruda bir seçenek olarak “etik tartışmalar” verilmişse, metin etik boyutunu doğrudan ele almıyorsa, ancak bazı ifadeler etik konulara göndermede bulunuyorsa, burada dolaylı bir bağlantı olup olmadığını iyi analiz etmek gerekir.
3. SEÇENEK ANALİZİ: ELEYİCİ YAKLAŞIM
Burada Aristoteles’in Retorik Üçlüsü (Ethos, Pathos, Logos) devreye girer. Bu yöntem, metni mantık (logos), duygu (pathos) ve otorite (ethos) açısından değerlendirmeyi sağlar.
Nasıl Uygulanır?
- Her bir seçeneği tek tek inceleyin.
- Seçenek, metnin mantıksal çerçevesi içinde yer alıyor mu?
- Seçenek doğrudan metinde geçiyor mu, yoksa çıkarım yaparak mı ulaşılabilir?
- Seçenekleri birbiriyle kıyaslayarak daraltın.
- “Metnin kapsamı içinde olmayan ama yakın olan” seçeneklere dikkat edin.
- En zayıf bağı olan seçeneği bulun.
- Seçenekleri metnin ana temasına göre test edin.
- Örneğin, metin “teknolojik ilerlemenin topluma etkileri” üzerineyse ve bir seçenek “biyoteknolojinin geleceği” diyorsa, bu konu metnin sınırları içinde değilse bu seçenek doğru yanıttır.
Örnek Uygulama
Metinde işlenen konular:
- Teknolojinin insan hayatına etkileri,
- Dijitalleşme,
- Yapay zeka.
Seçenekler:
A) Yapay zekanın eğitimdeki rolü → Metinde geçiyorsa ELENİR.
B) Dijitalleşmenin ekonomik etkileri → Metinde varsa ELENİR.
C) Teknolojik gelişmelerin etik boyutu → Metinde geçmiyorsa DOĞRU CEVAP olabilir.
D) Teknolojinin sosyal hayattaki dönüşümü → Metinde varsa ELENİR.
Burada geçmeyen seçenek C şıkkı olduğu için doğru cevap budur.
SONUÇ: ADIM ADIM ÇÖZÜM STRATEJİSİ
- Metni bütün olarak okuyun.
- Ana fikir ve kapsamı belirleyin.
- Metnin hangi konulara odaklandığını belirleyin.
- Mantıksal sınırlarını çizin.
- Seçenekleri tek tek metne göre test edin.
- Doğrudan verilen bilgileri eleyin.
- Çıkarımla bulunan ama doğrudan söylenmeyen seçenekleri değerlendirin.
- Tamamen eksik olanı bulun.
Bu sistematik okuma ve çözümleme modeliyle “Bu parçada aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir?” sorularını çok daha etkili ve hızlı çözebilirsiniz.
Ornek:
Uluslararası Olimpiyat Komitesi, 2000 Sidney Olimpiyatları başlamadan önce köpekbalığı derisi benzeri “hız mayoları”nın kullanımının uygun olduğunu
açıkladı. Bunun ardından tüm vücudu kaplayan ileri teknoloji hız mayoları giymiş sporcular, aynı yıl
yarışlarda belirmeye başladı. Michael Phelps, Inge de Brujin, Lindsay Benko gibi altın madalyalı yüzücülerin de kullandığı bu mayoların en önemli özelliği, suyun
vücuda yaptığı direnci azaltmasıdır. Bu mayoların tasarımında köpekbalıklarından esinlenilmiştir. Köpekbalıklarının şekilleri ve doku yapıları suyun direncini ve türbülansını azaltmaya uyumlu olduğu için vücutları arasında mükemmel bir hidrodinamik denge
ortaya çıkmaktadır. Aynı zamanda “V” şeklinde mikroskobik dişlerle kaplı derileri suya değen yüzey alanını azaltarak suyun akışını sağlayacak olukları oluşturmaktadır. Bütün bu özellikler dikkate alınarak tasarlanan ve fiyatı normal mayodan oldukça yüksek
olan bu mayolar, yüzücülere büyük kolaylık sağlamaktadır.
Bu parçada hız mayosuyla ilgili olarak aşağıdakilerin hangisine değinilmemiştir?
A) Olimpiyatlarda neden kabul edildiğine
B) Kimler tarafından kullanıldığına
C) Yarışlarda ne zaman kullanılmaya başlandığına
D) Maliyetinin diğer mayolardan daha fazla olduğuna
E) Sporcuların hızını nasıl arttırdığına
Çözüm:
Soruyu okuma, anlama ve yorumlama ekolleri çerçevesinde sistematik olarak çözelim.
1. OKUMA STRATEJİSİ: METNİN ANA KAPSAMINI BELİRLEME
Öncelikle, parçayı bir bütün olarak okuyoruz ve ana temasını belirliyoruz.
Ana Tema:
- Köpekbalıklarından esinlenilerek tasarlanan hız mayolarının özellikleri ve yarışlara etkisi anlatılıyor.
- Olimpiyatlarda kullanılmaları, tasarımları ve sporculara sağladıkları avantajlar ele alınıyor.
Bağlamsal Anahtar Kelimeler:
- Olimpiyat Komitesi → Kullanımın onaylanması
- Michael Phelps, Inge de Brujin, Lindsay Benko → Kullanıcılar
- 2000 Sidney Olimpiyatları → Kullanım zamanı
- Suyun direncini azaltma, hidrodinamik denge → Hız artışı mekanizması
- Fiyatı normal mayodan oldukça yüksek → Maliyet
Metnin sınırlarını belirledik. Şimdi seçenekleri inceleyelim.
2. SEÇENEK ANALİZİ: DOĞRUDAN BELİRTİLENLERİ ELEME
A) Olimpiyatlarda neden kabul edildiğine
- Metinde Olimpiyat Komitesi’nin hız mayolarının kullanımına onay verdiği belirtiliyor. Ancak “neden kabul edildiği” açıkça söylenmiyor.
- Onay verildiği anlatılmış, fakat gerekçesi belirtilmemiş.
- Muhtemel şüpheli seçenek olarak kenara not edelim.
B) Kimler tarafından kullanıldığına
- “Michael Phelps, Inge de Brujin, Lindsay Benko gibi altın madalyalı yüzücüler de kullandı.”
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
C) Yarışlarda ne zaman kullanılmaya başlandığına
- “2000 Sidney Olimpiyatları başlamadan önce köpekbalığı derisi benzeri hız mayoları kullanımına uygun bulundu.”
- Metinde 2000 yılında kullanılmaya başlandığı belirtiliyor, ELENİR.
D) Maliyetinin diğer mayolardan daha fazla olduğuna
- “Fiyatı normal mayodan oldukça yüksek” ifadesi doğrudan geçiyor.
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
E) Sporcuların hızını nasıl artırdığına
- “Suyun vücuda yaptığı direnci azaltır.”
- “Mikroskobik dişlerle kaplı deri suyun akışını hızlandırır.”
- Suyun direncini azaltarak hızı artırdığı açıkça anlatılıyor, ELENİR.
3. SONUÇ: DOĞRU CEVABI BULMA
Metinde A şıkkı (Olimpiyatlarda neden kabul edildiğine) doğrudan belirtilmiyor. Kabul edildiği anlatılıyor ama gerekçe verilmiyor.
✔ Doğru cevap: A) Olimpiyatlarda neden kabul edildiğine
Örnek:
Jean Monnet Burs Programı, Türkiye Cumhuriyeti’nin Avrupa Birliği’ne tam üyelik hedefi çerçevesinde, AB alanında uzmanlaşmış personel sayısının
artırılmasını ve gerekli idari kapasitenin oluşturulmasını
amaçlayan ve AB tarafından finanse edilen önemli projelerden biridir. Burs programına kamu
kuruluşlarından özel sektöre, sivil toplum örgütlerinden akademik ve idari görevlerde çalışanlara, hatta
ülkemizdeki üniversitelerde lisans ve yüksek lisans eğitimine devam eden öğrencilere kadar herkes
başvurabilir. Burs programı kapsamında desteklenecek
eğitim ve araştırma konuları önceden belirlenmiş ve istatistikten sosyal politikalar ve istihdama, bilim ve araştırmadan çevre ile ilgili konulara kadar geniş bir yelpazeyi kapsıyor. En az üç, en fazla on iki aylık dönemde AB üyesi ülkelerdeki bir üniversitede veya üniversiteye eş değer bir kuruluşta eğitim ve araştırma giderlerini karşıladığı gibi, vize-pasaport, sağlık sigortası
vb. harcamalarda kullanılabilecek sabit bir ödeneği de kapsıyor. 2014-2015 öğretim yılında 170 kişiye
verilebilecek olan bu bursun % 60’ı kamu sektörüne, % 30’u üniversitelere, % 10’u ise özel sektöre ve sivil toplum kuruluşlarına tahsis edilecek.
Bu parçada sözü edilen bursla ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisine varılamaz?
A) Avrupa Birliği alanında uzman insan yetiştirmeyi hedeflemektedir.
B) Burs kapsamında destek sunulan eğitim ve araştırma konuları tespit edilmiştir.
C) Katılımcıların özellikleri Avrupa Birliği tarafından her yıl belirlenmektedir.
D) Bursiyerler Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki eğitim kurumlarına gitmektedir.
E) Türkiye’de bu burstan en fazla kamu çalışanları yararlanabilmektedir.
Çözüm:
Bu soruyu da okuma, anlama ve yorumlama ekolleri çerçevesinde sistematik olarak çözelim.
1. OKUMA STRATEJİSİ: METNİN ANA KAPSAMINI BELİRLEME
Öncelikle parçayı bir bütün olarak okuyoruz ve ana temasını belirliyoruz.
Ana Tema:
- Jean Monnet Burs Programı hakkında genel bilgi verilmektedir.
- Bursun amacı, kimlere verildiği, hangi alanlarda eğitim verildiği ve finansal destekleri açıklanmaktadır.
- Bursun dağılımı ve hangi ülkelerde eğitim alınacağı belirtilmektedir.
Bağlamsal Anahtar Kelimeler:
- “AB alanında uzmanlaşmış personel sayısının artırılması” → Bursun amacı
- “Kamu, özel sektör, sivil toplum, akademisyenler, öğrenciler başvurabilir” → Kimler başvurabilir?
- “Desteklenecek eğitim ve araştırma konuları belirlenmiştir.” → Eğitim konuları sabittir.
- “Burs kapsamında AB ülkelerinde eğitim alınacaktır.” → Eğitim yerleri
- “Bursun %60’ı kamu sektörüne ayrılmıştır.” → Bursiyer dağılımı
Metnin sınırlarını belirledik. Şimdi seçenekleri inceleyelim.
2. SEÇENEK ANALİZİ: DOĞRUDAN BELİRTİLENLERİ ELEME
A) Avrupa Birliği alanında uzman insan yetiştirmeyi hedeflemektedir.
- “AB alanında uzmanlaşmış personel sayısının artırılmasını ve gerekli idari kapasitenin oluşturulmasını amaçlayan…” ifadesi doğrudan geçmektedir.
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
B) Burs kapsamında destek sunulan eğitim ve araştırma konuları tespit edilmiştir.
- “Burs programı kapsamında desteklenecek eğitim ve araştırma konuları önceden belirlenmiş…”
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
C) Katılımcıların özellikleri Avrupa Birliği tarafından her yıl belirlenmektedir.
- Metinde AB’nin katılımcıları belirlediğine dair hiçbir bilgi yoktur.
- Kimlerin başvurabileceği metinde belirtilmiştir (kamu, özel sektör, sivil toplum, akademisyenler, öğrenciler), ancak bu listeyi AB’nin belirlediği söylenmemektedir.
- Muhtemel doğru seçenek olarak kenara not edelim.
D) Bursiyerler Avrupa Birliği üyesi ülkelerdeki eğitim kurumlarına gitmektedir.
- “AB üyesi ülkelerdeki bir üniversitede veya üniversiteye eş değer bir kuruluşta eğitim ve araştırma giderlerini karşılamaktadır.”
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
E) Türkiye’de bu burstan en fazla kamu çalışanları yararlanabilmektedir.
- “Bursun %60’ı kamu sektörüne, %30’u üniversitelere, %10’u özel sektöre ve sivil toplum kuruluşlarına tahsis edilecek.”
- Bursiyerlerin en büyük kısmı kamu çalışanlarıdır.
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
3. SONUÇ: DOĞRU CEVABI BULMA
Metinde katılımcıların özelliklerinin Avrupa Birliği tarafından her yıl belirlendiğine dair hiçbir ifade bulunmamaktadır.
✔ Doğru cevap: C) Katılımcıların özellikleri Avrupa Birliği tarafından her yıl belirlenmektedir.
Örnek:
Günlük yaşamımızı dolduran birçok kişiyle ilişkimiz vardır; kimiyle ticari ilişkiler kurarız, kimiyle yüzeysel
konularda konuşuruz, kimiyle de dertlerimizi, sevincimizi, kaygılarımızı ve özlemlerimizi paylaşırız. İç dünyamızı açabileceğimiz dostumuz azdır;
görüştüğümüz, konuştuğumuz birçok insana olduğumuz gibi değil, onların bizi görmek istediği gibi görünmek isteriz. Başka bir deyişle sosyal maskelerimizi takarız,
çünkü onlar tarafından kabul edilmek, beğenilmek isteriz. Kendi benliğini değerli gören, kendisine güveni yüksek olan kimselerin başkaları tarafından beğenilme
gereksinimi daha az; kendi benliğini değersiz gören, kendisine güveni olmayan kişilerin ise daha çoktur. Bizi değerlendirme durumunda olan öğretmen, patron, müfettiş gibi kimselerle konuşurken onların beğenisini kazanmaya daha bir özen gösterir, maskelerimizi daha
sık kullanırız.
Bu parçadan hareketle aşağıdakilerden hangisine ulaşılamaz?
A) Kişiler arası ilişkilerde gerçek anlamda derinlik ve içtenliği yakalamak çok sık görülen bir durum değildir.
B) İnsanlarla iletişimimiz sırasında ortaya koyduğumuz davranışların çoğunu onaylanma gereksinimiyle
yaparız.
C) Olduğu gibi görünen insanlarda toplum tarafından kabul görme isteği düşüktür.
C) Sosyal maskeleri, başkalarının bizim hakkımızdaki düşüncelerini yönlendirmek için takarız.
D) İnsanların öz güvenleri ile onaylanmaya duydukları ihtiyaç arasında doğru orantı vardır.
Bu soruyu da okuma, anlama ve yorumlama ekolleri çerçevesinde sistematik olarak çözelim.
1. OKUMA STRATEJİSİ: METNİN ANA KAPSAMINI BELİRLEME
Öncelikle parçayı bir bütün olarak okuyoruz ve ana temasını belirliyoruz.
Ana Tema:
- İnsan ilişkilerinde samimiyet ve sosyal maskeler üzerine bir açıklama yapılmaktadır.
- Başkalarının bizi nasıl gördüğünü önemsediğimiz ve buna göre davrandığımız vurgulanmaktadır.
- Özgüven ile başkalarının onayına duyulan ihtiyaç arasında bir ilişki olduğu belirtilmektedir.
Bağlamsal Anahtar Kelimeler:
- “İç dünyamızı açabileceğimiz dostumuz azdır.” → Samimi ilişkilerin az olduğu vurgulanıyor.
- “Başkalarının bizi görmek istediği gibi görünmek isteriz.” → Onaylanma isteği.
- “Sosyal maskelerimizi takarız.” → Davranışlarımızı yönlendirme.
- “Öz güveni yüksek olan kimselerin başkaları tarafından beğenilme gereksinimi daha azdır.” → Öz güven ile onaylanma ihtiyacı ilişkisi.
Metnin sınırlarını belirledik. Şimdi seçenekleri inceleyelim.
2. SEÇENEK ANALİZİ: DOĞRUDAN BELİRTİLENLERİ ELEME
A) Kişiler arası ilişkilerde gerçek anlamda derinlik ve içtenliği yakalamak çok sık görülen bir durum değildir.
- “İç dünyamızı açabileceğimiz dostumuz azdır.” ifadesi bu yargıyı destekliyor.
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
B) İnsanlarla iletişimimiz sırasında ortaya koyduğumuz davranışların çoğunu onaylanma gereksinimiyle yaparız.
- “Başkalarının bizi görmek istediği gibi görünmek isteriz.”
- “Onlar tarafından kabul edilmek, beğenilmek isteriz.”
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
C) Olduğu gibi görünen insanlarda toplum tarafından kabul görme isteği düşüktür.
- Metinde ‘kendini değerli gören insanların beğenilme gereksinimi daha azdır’ ifadesi var.
- Bu, toplum tarafından kabul görme isteği ile doğrudan ilişkilendirilebilir.
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
D) Sosyal maskeleri, başkalarının bizim hakkımızdaki düşüncelerini yönlendirmek için takarız.
- “Başkalarının bizi görmek istediği gibi görünmek isteriz.”
- Bu ifade, sosyal maskelerin başkalarının düşüncelerini etkilemek için kullanıldığını açıkça gösteriyor.
- Bu seçenek metinde geçiyor, ELENİR.
E) İnsanların öz güvenleri ile onaylanmaya duydukları ihtiyaç arasında doğru orantı vardır.
- Metinde tam tersi söylenmiştir: “Kendi benliğini değerli gören, kendisine güveni yüksek olan kimselerin başkaları tarafından beğenilme gereksinimi daha azdır.”
- Bu bir ters orantıdır, dolayısıyla ‘doğru orantı’ ifadesi metinle çelişmektedir.
- Bu seçenek metinde geçmiyor, DOĞRU CEVAP.
3. SONUÇ: DOĞRU CEVABI BULMA
✔ Doğru cevap: E) İnsanların öz güvenleri ile onaylanmaya duydukları ihtiyaç arasında doğru orantı vardır.
