Haritalama Tekniği ile Paragraf Çözme Teknikleri

By Faysal Dal Last updated Nis 30, 2025

1. Haritalama Tekniği ile Metin Okuma Nedir?

Haritalama, bir metni okurken ana fikir, yardımcı fikirler, örnekler ve sonuç gibi yapısal öğeleri bir zihin haritası (mind map) veya grafik düzenleyici aracılığıyla görselleştirme yöntemidir.

Temel Amaçları:

Metnin genel yapısını anlamak
Ana düşünce ile detayları ayırt etmek
Bilgiye görsel bir yapı kazandırmak

Nasıl Uygulanır?

Metin okunur.
Ana düşünce merkeze yazılır (genellikle ortada bir baloncuk içinde).
Yardımcı düşünceler dallar hâlinde ana fikre bağlanır.
Örnekler, tanımlar veya karşılaştırmalar bu dallara küçük açıklamalarla eklenir.

2. Haritalama Tekniği ile Paragraf Çözme

Paragraf soruları genellikle şu alanlarda yoğunlaşır:

Ana düşünce
Yardımcı düşünce
Duygu ve düşünce
Anlatım biçimi ve tekniği
Sebep-sonuç, karşılaştırma, örneklendirme ilişkisi

Haritalama ile Çözüm Yaklaşımı:

Adım 1: Soruyu değil paragrafı önce oku. Böylece ön yargısız bir okuma yapılır.
Adım 2: Ana düşünceyi merkeze al. Paragrafın genel amacı nedir? Ne savunuluyor?
Adım 3: Paragrafın yapı taşlarını belirle.
- Giriş (konu)
- Gelişme (detaylar, örnekler)
- Sonuç (vurgulanan mesaj)
Adım 4: Düşünce ilişkilerini harita şeklinde çiz.
- Örnekleme → örnek dalı
- Karşılaştırma → karşılaştırılan iki kavram
- Neden-sonuç → neden ve sonuç oklarla bağlanır

Örnek Haritalama (Paragraf)

Paragraf:

“Teknolojinin gelişimiyle birlikte bireylerin iletişim biçimleri de değişmiştir. Eskiden mektup aracılığıyla kurulan duygusal bağ, bugün sosyal medya üzerinden gerçekleşmektedir. Bu da iletişimin hızını artırırken samimiyeti azaltmıştır.”

Harita:

Ana Düşünce: Teknolojinin iletişimi değiştirmesi
- Gelişme:
  - Eskiden: Mektup → duygusal bağ
  - Günümüz: Sosyal medya → hızlı ama yüzeysel
- Sonuç: Samimiyet azaldı

Faydaları:

Paragraf yapısını hızlı kavrama
Gereksiz detaylardan sıyrılarak öz bilgiyi alma
Görsel öğrenenler için kalıcılığı artırma
Sınavlardaki ana düşünce, yapı, bağlantı sorularını çözmede hız kazandırma

FELSEFİ METİN (Özgün)

“Erdem, Aristoteles’e göre insanın en iyi hâlidir; yani amacına uygun yaşamasıdır. Tıpkı bir gözün iyi işlev görmesinin onun erdemi olması gibi, insanın da akla uygun yaşaması onun erdemidir. Bu bağlamda erdem, sadece iyi niyetli olmak değil, bilgiyle yoğrulmuş bir alışkanlıktır. Örneğin, cesaret erdemi; kişinin korkuyla değil, akılla hareket ederek tehlikeye yönelmesidir. Nitekim Sokrates de cesareti ‘bilgili direniş’ olarak tanımlar. Modern psikologlardan Angela Duckworth ise bu durumu ‘kararlılık ve tutku’ ile açıklayarak erdeme psikolojik bir zemin kazandırır. Yapılan bir araştırmaya göre, erdemli davranış gösteren bireylerin %72’si, uzun vadede daha yüksek yaşam doyumu elde etmektedir. Bu da bize gösteriyor ki erdem, sadece bireysel değil, toplumsal fayda açısından da belirleyicidir. Eski Stoacılar ile modern nöropsikologlar arasında bu konuda ilginç bir paralellik vardır: Stoacılar, tutkuların kölesi olmamayı önerirken; nöropsikologlar, dürtü kontrolünü yüksek yaşam başarısıyla ilişkilendirir.”

HARİTA (Zihin Haritası Biçiminde Yapılandırılmış)

Merkez Tema:
Erdem = İnsan Doğasına Uygun Yaşam

1. Tanımlama

Aristoteles: “Erdem = Akla uygun yaşamak”
Erdem = Bilgili ve alışkanlığa dönüşmüş iyi davranış

2. Örnekleme

Cesaret: Tehlike anında korkuyla değil, akılla hareket etmek
Göz örneği: Gözün iyi görmesi → erdemidir

3. Alıntı

Sokrates: “Cesaret, bilgili direniştir”
Angela Duckworth: “Kararlılık ve tutku = erdemin psikolojik formu”

4. Tanık Gösterme (Uzman Görüşü)

Modern Psikologlar (Duckworth vb.) → erdemin psikolojik karşılığı
Nöropsikologlar → dürtü kontrolü ile erdem ilişkisi

5. Sayısal Veri

Araştırma Sonucu:
- Erdemli bireylerin %72’si → daha yüksek yaşam doyumu

6. Karşılaştırma

Stoacılar: Tutkuların kölesi olma → erdeme giden yol
Nöropsikologlar: Dürtü kontrolü → yüksek başarı
→ Kadim ve modern bakış açısı arasında köprü kurulmuş

Bu yapı sayesinde öğrenci veya okuyucu:

Hangi fikirlerin merkezde olduğunu,
Destekleyici düşünce türlerinin hangileriyle örüldüğünü,
Felsefi bir metnin hem retorik hem bilgi yönünden nasıl zenginleştiğini çok net görebilir.

PARAGRAF (Bilimsel Makale Stiline Uygun)

“Son yıllarda yapılan çalışmalar, uyku düzeninin bireyin bilişsel performansı üzerindeki etkisini açıkça ortaya koymuştur. Özellikle REM uykusu, öğrenme ve hafıza konsolidasyonu açısından kritik önemdedir. Örneğin, Walker ve Stickgold’un (2006) çalışmasında, yeterli REM uykusu alan bireylerin, öğrendikleri bilgileri daha yüksek doğrulukla hatırladıkları gösterilmiştir. Buna karşılık, düzensiz uykuya sahip bireylerde dikkat süresi azalmakta ve problem çözme becerileri zayıflamaktadır. Nitekim 2021 yılında yapılan geniş ölçekli bir araştırmada, uyku kalitesi düşük olan üniversite öğrencilerinin %64’ünün sınav performansında ciddi düşüşler yaşadığı rapor edilmiştir. Bu bulgular, uyku kalitesinin yalnızca fizyolojik değil, bilişsel süreçler üzerinde de belirleyici bir rol oynadığını göstermektedir.”

SORU (KPSS, TYT tarzı)

Bu paragrafın ana düşüncesi aşağıdakilerden hangisidir?
A) REM uykusu sadece hafıza için değil, duygusal denge için de önemlidir.
B) Uyku düzeni, bireyin bilişsel performansını önemli ölçüde etkiler.
C) Üniversite öğrencileri arasında uyku bozukluğu yaygındır.
D) REM uykusunun önemi yeterince anlaşılmamaktadır.
E) Problem çözme becerileri yalnızca genetik faktörlere bağlıdır.

Doğru cevap: B

HARİTALAMA ANALİZİ

Merkez Tema (Ana Düşünce):
Uyku düzeni → Bilişsel performans üzerinde belirleyici etki

1. Tanımlama ve Temel Yargı

Uyku düzeni → bilişsel işlevlerle doğrudan bağlantılı
REM uykusu → öğrenme & hafıza için kritik

2. Örnekleme ve Tanık Gösterme

Walker & Stickgold (2006): REM uykusu → doğru hatırlama oranı yüksek
2021 Araştırması: Düşük uyku kalitesi olan öğrencilerin %64’ü → sınavda düşük performans

3. Karşılaştırma / Sonuç

Düzenli uyku → yüksek dikkat, güçlü hafıza
Düzensiz uyku → dikkat azalması, problem çözme becerisi düşüklüğü

4. Sayısal Veri

%64 (uyku bozukluğu yaşayan öğrencilerde performans düşüşü)

Harita Şeması Yapısı:

                 Uyku Düzeni
                       |
       ---------------------------------
      |               |               |
  REM Uykusu     Araştırmalar      Etkiler
      |               |               |
 Öğrenme +       %64 sınavda      Dikkat azalması
 Hafıza güçlenir düşüş            Problem çözme zayıf

Bu haritalama tekniği, paragrafta anlatılan tüm fikirlerin nasıl örneklerle desteklendiğini, hangi araştırmaların tanık olarak kullanıldığını ve hangi istatistiklerin ikna edici rol oynadığını net biçimde görmeyi sağlar.