Liderlik eğitiminde nelerin önemli olduğu ve liderin hangi özellikleri taşıdığı ayrıca liderliğin öğretilebilir bir kavram olup olmadığı, tarihin ilk zamanlarından günümüze kadar tartışılagelen bir konudur. Böyle de olsa liderlik, sınırları ve anlamları kesin olarak belirlenemeyen bir kavramdır.
Liderlik eğitiminden önce liderlik nedir sorusuna yanıt arayalım. Oxford İngilizce sözlükte liderlik (leadership); yön göstermek, yol göstermek, kılavuzuk etmek, öncülük etmek, rehberlik yapmaktır. Leader kelimesi de rehber, kılavuz demektir. Buna göre liderlik, bireylerin bir amaç doğrultusunda oluşturdukları grupların paylaşılan ve inanılan bir vizyon doğrultusunda istekli ve coşkulu olarak ortak hedefleri benimsemesini ve hedeflerin gerçekleşebilmesi için güçlenerek bütün varlıkları ile katkıda bulunmasını sağlayan stratejik ve ortak sinerjik güçtür.
Lider de hüküm süren, kitlesi üstünde egemen olmaya çalışan değil; yön gösteren, kitlesini doğru yola ileten, felaha çağıran ve götüren, kitlesinin imkânları üstünde oturup kullanan değil, onlara yeni olanaklar sağlayan hatta bunu bütün dünya insanları için isteyen ve evrensel refaha ve felaha doğru ilerleyen kişidir.
Liderlik Öğretilebilir mi?
Liderliğin öğretilebilir beceriler bütünü olup olmadığına ilişkin binlerce kişi tartışıp düşünmüştür geçmişten günümüze kadar. Kimileri liderliğin doğuştan olduğunu (Özellik Kuramı), kimileri de koşulların etkisiyle kazanılan bir beceri olduğunu ileri sürmüştür.
Özellik Kuramına göre insanlar lider olarak doğarlar, sonradan lider durumuna gelemezler. Bize göre liderlik, ne sadece doğuştan ne de sadece koşulların etkisiyle ortaya çıkar. Liderlik hem doğuştan hem de çevresel etkilere bağlıdır. Sizde lider olma özelliği olsa bile otoriter ve ilkel bir çevrede dünyaya gözlerinizi açtığınızda ne yapabilirsiniz? Yaşadıkları dönemlere damgasını vurmuş peygamberler (Hz. İbrahim, Hz. Süleyman, Hz. Musa, Hz. İsa, Hz. Muhammed ve diğerleri) Yüce Rabbimizin destek ve yönlendirmeleriyle kavimlerine liderlik yapmışlardır. Napeleon, Gandhi, Lincoln, Martin Luther King, Atatürk gibi unutulmaz karizmatik kişilerin de temel özelliği, ortaya çıktıkları koşulların lider çıkarmaya elverişli olduğu ve kendilerini izleyen kitlelerin bir lidere ihtiyaç hissetmeleridir. Yani kitleleriyle simbiyotik bir ilişki olmasa bunların lider olmaları mümkün değildir. Onlar kitleyi, kitle de bunları beslemiştir.
Liderlerin Temel Özellikleri
- Hiçbir fiziksel özellik, liderlikle anlamlı bir ilişki içinde değildir. Örneğin Napolen’un kısa boylu olması
- Liderler üyesi bulundukları gruptan zekâ açısından biraz ileride görünseler de üstün zekâ ile liderlik arasında bir ilişki yoktur. Belki stratejik kurnazlık ve liderlik arasında bir ilişki olabilir.
- Uygulanabilir bilgiye sahip olma liderler var olan ortak bir nitelik olabilir.
- Durumu kavarama gücü, girişim gücü, işbirliği, özgünlük, hırslı olma, coşkuya olan tutkunluk yargılama gücü, popüler olma tutkusu gibi tutumlar liderlikle ilişkili görülmektedir.
Yeni Tip Liderlik Anlayışı
Yeni tip liderlik anlayışına göre liderlik, sadece insanları etkileyen ve kitleyi harekete geçiren nitelik değildir. Yeni anlayışta liderlik var olan bilgi, beceri, yetenek ve görgüsüyle kitlesine ve kendisine rehberlik edebilme, kendini ve kitlesini kontrol etme vb. nitelikler taşımaktadır. Bu yeni liderlik anlayışında değişime açık olma, koalisyonlar kurma, vizyon desenleme, misyon ve strateji belirleme, kendisini izleyenleri amaca güdüleme, sinerji oluşturma gibi becerilere sahip olma geçerlidir.
Okullarda Liderlik Eğitimi
Okulların işi, öğrencilere katılımcılık, engeller karşısında yılmama ve başarma hissi öğretmektir. Liderlik bilgi ve becerisi okullarda kazandırılmalıdır. Öğrencilere verilecek proje ödevlerinde girişimcilik ve sosyal sorumluluk bilinci kazandırılabilir. Bu ödevlerde aşağıdaki davranışlar öğrencilerde görülebilir:
- Mücadele isteği
- Problemleri yaratıcı bir şekilde çözebilme
- Eleştirel muhakeme yeteneği
- Analitik düşünebilme becerisi
- Sözlü ifade yeteneği esnek düşünebilme
- Belirsizliğe tahammül
- Başkalarını motive etme
Öğretmenlerin öğrenme ve öğretme süreçlerinde izleyecekleri öğretim stratejileri ve kullanacaklar yöntem ve teknikler öğrencilerin liderlik becerilerini desteklemede önemlidir. Ayıca destekleyici okul iklimi de öğrencilerin sorumluluk alma ve kendini gerçekleştirme, kendinin farkına varma, liderlik vasıfları için çok gereklidir. Keza aile ve çevre de öğrencinin lider olma özelliğini geliştirmede epey etkilidir.
Lider Potansiyelini Ortaya Çıkarma Etkili Faktörler
- Çocuğun aile içinde kendi kararlarını alabilmesi
- Evde yapılacak herhangi bir işe yardım etmesi
- Liderlerin öz yaşam öykülerini okuması
- Çocuğa söz hakkı verilmesi
- Çocuğa bir hedef konması ve gerçekleştirmesi için motive edilmesi
- Öğrenme güdüsünün sağlanması
- Duygu denetiminin sağlanması
- Farklılıklara saygı duymasını sağlanması
Sonuç olarak liderlik, grup bağlamında ortaya çıkan ve hedefler doğrultusunda stratejiler geliştirmeyi amaç edinen ve sonradan öğrenilebilen ve öğretilebilen özellikler bütünüdür, denebilir.
Bu durumda “Lider doğulur, lider olunmaz. “ sözü tamamen safsatadır.
Faysal DAL
