Şirksiz İman ve Salih Amel: Peygamberi Tanımayanlar da Kurtulabilir mi? (Kur’an Eksenli Bakış Açısı)

By Faysal Dal Last updated Haz 28, 2025

Leysu seva’, min ehlil kitabi ummetun kaimetun yetlune ayatillahi anael leyli ve hum yescudun.(Ali İmran, 113) Yu’minune billahi vel yevmil ahiri ve ye’murune bil ma’rufi ve yenhevne anil munkeri ve yusariune fil hayrat, ve ulaike mines salihin.(Ali İmran, 114)

Bu ayetlerde kitap ehline ilişkin tam olarak verilmek istenen mesaj nedir?

Ali İmran Suresi 113-114. ayetler, Ehl-i Kitab’ın (Yahudi ve Hristiyanlar) tamamının aynı özellikleri taşımadığını; içlerinde doğruluk ve hakikat yolunda olan, gerçekten iman eden bir grubun da bulunduğunu bildirir.

🌿 Ayetlerin Meali:

Ali İmran 113:
“Hepsi bir değildir. Kitap ehlinden, gecenin saatlerinde Allah’ın ayetlerini okuyan ve secdeye kapanan dosdoğru bir topluluk da vardır.”

Ali İmran 114:
“Onlar Allah’a ve ahiret gününe inanırlar, iyiliği emreder, kötülükten men ederler ve hayır işlerinde yarışırlar. İşte onlar salihlerdendir.”

📌 Ayetlerde Verilmek İstenen Temel Mesaj:

🔹 Genelleme Yapma, Ayır Et: Ayetlerin başlangıcındaki “leysû sevâ’” ifadesi “hepsi bir değildir” demek olup, Ehl-i Kitab’ın tamamının tek bir kalıba sokulamayacağını ortaya koyar. Yani hepsi haksızlık yapan, sapkın ya da İslam’a karşı olan değildir.
🔹 İçlerinden Hakk’a Tabi Olanlar da Var:
- Allah’ın ayetlerini gece boyunca okuyup ibadet eden,
- Gerçekten Allah’a ve ahiret gününe inanan,
- Ma’rufu (iyiliği) emreden, münkeri (kötülüğü) engelleyen,
- Hayırda yarışan (yusâri‘ûne fi’l-hayrât), bu özelliklere sahip bir grup Ehl-i Kitap’tan övgüyle anılır ve “salihler” olarak tanımlanır.
🔹 Evrensel Erdemler Vurgulanıyor: Ayet, bir dinin etiketinden çok, bireyin fiil ve inancına odaklanır. Samimi iman, ibadet, toplumsal sorumluluk ve hayra yönelik çaba, kişinin değerli ve salih sayılmasının kriterleridir.
🔹 Kur’an’ın Adalet İlkesi: Kur’an, muhataplarına karşı objektif bir yaklaşım sergiler. Düşmanlık ve önyargı yerine hakikate uygun değerlendirme yapar. Burada da Ehl-i Kitap içindeki dürüst ve erdemli kimseler özellikle takdir edilmektedir.

🧭 İman Yolculuğunda Bu Ayetlerin Anlamı:

Bu ayetler, hem geçmiş ümmetlerden gelen ve gerçekten Allah’a bağlı kalan samimi kişileri onurlandırır, hem de Müslümanlara şu dersi verir:

Kimin salih olduğu, yalnızca kimlik veya aidiyetle değil;
İnanç, ibadet, iyilik ve adaletle ortaya çıkar.

🔍 Bugün İçin Yorumu:

Bu ayet, günümüzde farklı din ve geleneklerden gelen, ama:

Allah’a ve ahiret gününe samimiyetle inanan,
Adalet ve iyilik uğruna mücadele eden,
Hakkı savunan ve kötülükle mücadele eden kimselerle ilgili bir ölçü verir:

“Doğruluk ve salihlik, bir grubun ismiyle değil, yaşanan erdemle ölçülür.”

Peki kitap ehli olmayıp Allah’a ve ahiret gününe inanıp iyilik temsilcisi kimselerin durumu hakkında Rabb’imiz Kur’an’da bir beyanda bulunuyor mu?

Evet, Kur’an-ı Kerîm kitap ehli olmayan; ama Allah’a, ahiret gününe inanıp, salih ameller işleyen kimseler hakkında da bazı önemli değerlendirmelerde bulunur. Bu tür insanlar için de adaletli ve umut vadeden ifadeler yer alır. Ancak bu konunun incelikli ve dikkatli bir şekilde okunması gerekir.

📖 1. Bakara Suresi 62. Ayet

“Şüphesiz, iman edenler, Yahudiler, Hristiyanlar ve Sabiîler’den Allah’a ve ahiret gününe inananlar ve salih amel işleyenler için Rableri katında mükâfat vardır. Onlara korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir.”
(2/Bakara, 62)

✅ Ayette geçen gruplar:

İman edenler (Müslümanlar),
Yahudiler,
Hristiyanlar,
Sâbiîler (muhtemelen Haniflik geleneğine yakın, müşrik olmayan bir topluluk).

📌 Hepsinden beklenen şart:

Allah’a inanmak,
Ahiret gününe inanmak,
Salih amel işlemek.

📖 2. Maide Suresi 69. Ayet

Bu mesaj Maide Suresi’nde tekrar edilir:

“Şüphesiz iman edenler, Yahudiler, Sâbiîler ve Hristiyanlardan, Allah’a ve ahiret gününe inanıp salih amel işleyenlere hiçbir korku yoktur ve onlar üzülmeyeceklerdir.”
(5/Maide, 69)

🔄 Bu tekrar, Allah’ın adaleti ve rahmetini teyit eder.

💡 Önemli Açılım:

Bu ayetlerde sadece “kitap ehli” değil, Sâbiîler gibi başka topluluklar da zikredilmektedir. Bunlar doğrudan vahiy ile tanışmamış ama şirkten uzak, tevhid inancı taşıyan ve ahlaki sorumlulukla yaşayan kimseler olabilir.

🧭 Ayetlerin Yönelttiği Temel İlke

Kur’an’a göre:

Tevhid inancı (Allah’ın birliğine inanmak),
Ahiret inancı (hesap bilinci),
Salih amel (erdemli yaşamak, iyilik yapmak), kişinin değer ölçüsünü belirleyen temel unsurlardır.

🧩 Tartışmalı Nokta: “Bu ayetler sadece kendi dönemlerinde mi geçerli?”

Bazı müfessirler, bu ayetlerin “önceki peygamberlere tabi olan ve henüz Hz. Muhammed’in risaletiyle karşılaşmamış olanlar” için geçerli olduğunu savunmuştur. Ancak birçok alim, bu hükmün evrensel bir ilke taşıdığını, Allah’a ve ahirete iman edip iyilik yapan herkesin kurtuluşa dair bir ümide sahip olabileceğini belirtir.

Örneğin:

Fahreddin Razi, bu ayetlerin zahirinden hareketle, şirk koşmadan yaşayan tüm erdemli insanların Allah katında değeri olabileceğini ifade eder.
Elmalı Hamdi Yazır, bu ayetleri değerlendirirken “kurtuluşun etnik değil, ahlaki ve imani temellere bağlı olduğunu” vurgular.

🔚 Sonuç:

Kur’an, Allah’a yönelen, hesap gününe inanan ve hayra koşanları —ister kitap ehli ister başka topluluklardan olsun— olumlu bir dille anmakta; iman ve erdemin evrensel değerler olduğunu beyan etmektedir.

Bu, İslam’ın evrensel ve kuşatıcı rahmet anlayışının, sadece isimle değil özle ilgilendiğini gösterir.

Hazreti Muhammed’den günümüze yaklaşık 1500 yıl geçmiş. Şu an yeryüzünde yaşayan 8 milyar insan da var. Bunların hepsine Hazreti Muhammed tanıtılamayacağına göre bu durumda günümüzde son peygamberi görmese de Rabbini şirksiz bilen ve yeryüzünde salihat yapan bir Çinli, Japon, Afrikalı, İspanyol, Güney Amerikalı da kurtuluşa ermez mi?

Bu çok önemli ve derinlikli bir soru: “Peygamberi hiç duymamış veya hakkında sağlıklı bilgiye ulaşamamış biri, sadece Allah’a inanarak ve salih amel işleyerek kurtulabilir mi?”

Kur’an’a, akla, adalete ve rahmete dayalı cevap “evet, mümkündür” yönündedir. Açıklayalım:

🔍 1. Kur’an’ın Temel Kriteri: Tevhid + Ahiret İnancı + Salih Amel

Kur’an, bir kişinin kurtuluşu için şu üç ilkeye vurgu yapar:

Allah’a (şirksiz) iman
Ahiret gününe inanmak
Salih amel işlemek

Bu ilkeyi doğrudan ifade eden ayetler:

“İman edenler, Yahudiler, Hristiyanlar ve Sâbiîler —kim Allah’a ve ahiret gününe inanır ve salih amel işlerse— onların ecirleri Rableri katındadır. Onlara korku yoktur, onlar üzülmeyeceklerdir.”
(Bakara 2:62, Maide 5:69)

🔎 Bu ayette dinden çok inanç ve eylem temelli bir kurtuluş çizgisi var. Demek ki kişi:

Allah’ı birlerse,
Ahiret’e inanırsa,
İyilik yaparsa; ve bu süreçte inkâr ve şirk bilinciyle değil, samimiyetle yaşıyorsa;
rahmet kapısı onun için de açıktır.

⚖️ 2. Allah’ın Adaleti: Bilgisi Olmayana Sorumluluk Yüklenmez

“Biz bir kavme, bir peygamber göndermedikçe azap etmeyiz.”
(İsrâ 17:15)

Bu ayet, doğrudan şunu söyler:
📌 Uyarılmadan sorumlu tutulmak yoktur.

Hz. Muhammed’in mesajını hiç duymamış ya da bozulmuş, saptırılmış, karikatürize edilmiş bir şekilde duymuş kişi, bu bilgiyle yargılanmaz.

Kur’an, bunu da destekler:

“Rabbin, halkı gaflet içindeyken bir memleketi haksız yere helak etmez.”
(En’âm 6:131)

🌍 3. Fıtrat Bilgisiyle Kurtuluş Mümkün Müdür?

Kur’an, her insanın içinde bir fıtrat bilgisi (doğal doğru-yanlış duygusu) taşıdığını belirtir:

“Yüzünü hanif olarak dine çevir; Allah’ın insanlara verdiği fıtrata… Allah’ın yaratışında değişiklik yoktur.”
(Rûm 30:30)

🔹 Bu da demektir ki:

Tevhidi (bir olan Tanrı’ya yönelme),
Erdemi,
Ahlakı, peygamberlik duymadan da içsel olarak hisseden ve bunlarla yaşayan bir kişi, Allah katında mazur olabilir.

🧭 4. Bu Kimseler Kur’an’da Tanımlanıyor:

Kur’an, doğrudan “ümmi toplumlara” gönderilen peygamberlerden bahseder (Cum’a 2),
ve İslami gelenekte böyle insanlara “fetret ehli” denir.

Hadislerde:

❝Ben iki peygamber arası fetret devrinde gönderildim.❞
(Ahmed b. Hanbel, el-Müsned)

⏳ Yani insanlar eğer bir fetret dönemi yaşıyorlarsa (bilgi yokluğu, iletişim kesintisi, yoğun çarpıtma vs.), o zaman doğrudan şirk koşmadan, salih yaşamla da kurtulabilirler.

🌐 5. Günümüzde İnternet Çağında Bilgi Herkesin Elinde mi?

Zannedildiği gibi “herkes her şeyi biliyor” değil:

Çoğu insan Hz. Muhammed’i ya hiç bilmiyor,
Ya da sadece savaş, cihad, terör, şeriat baskısı gibi karartılmış, bozulmuş yansımaları görüyor.

Bu durumda kişi:

Bilerek inkar etmiyorsa,
Samimi bir tevhid anlayışında yaşıyorsa, rahmetin dışına atılamaz.

✅ Sonuç (Madde Madde):

Kurtuluşun tek şartı “etiket” değil, tevhid + ahiret + salih ameldir.
Peygamberi hiç duymamış veya sağlıklı bilgiye erişememiş biri, şirk koşmadan Rabb’ine yönelmişse Allah katında mazurdur.
Kur’an, bu tarz insanlar için rahmet kapısını açık bırakır.
Herkes ancak kendisine ulaşan bilgi kadarıyla sorumludur (İsrâ 15).
Allah’ın adaleti ve rahmeti, bilinçli bir inkarcı ile hakka ulaşamamış samimi kişiyi aynı kefeye koymaz.

Bu mantığı bir temsilî Çinli veya Amazon yerlisi özelinde örnekleyerek somutlaştırabiliriz.

Aşağıda, Kur’an’daki ilkelere ve adalet/rahmet ölçülerine göre temsilî iki kişiyi ele alarak konuyu somutlaştırıyorum:

🌏 1. Örnek: Çin’in Kırsalında Yaşayan Liu

📌 Durum Özeti:

Liu, Çin’in dağlık bir bölgesinde yaşıyor.
Komünist ideolojinin hâkim olduğu bir sistemde büyümüş.
Din, ona ya “batıl” ya da “geri kalmışlık” olarak tanıtılmış.
İslam’ı neredeyse hiç duymamış; duyduğu, “terör, baskı” gibi çarpıtılmış bilgiler.

🧠 Liu’nun İnancı ve Yaşamı:

Göklerin ve yerin bir yaratıcısı olduğuna inanıyor, ona “Gök Tanrı” diyor.
Kimseye zulmetmiyor, yalan söylemiyor.
Fakirlere yardım ediyor, yaşlılara hizmet ediyor.
Kendi nefsiyle mücadele ediyor.
Doğanın bir emanet olduğuna inanıyor.

🔍 Kur’an Ölçeğiyle Değerlendirme:

Şirk koşmuyor.
Fıtrî olarak tevhidi benimsiyor.
Salih amel işliyor.
Hz. Muhammed’i duyduysa bile sağlıklı bilgiye hiç ulaşmamış.

🧾 Kur’an’a Göre Hüküm:

“Biz bir peygamber göndermedikçe azap etmeyiz.” (İsrâ 17:15)
“Allah adaletsizlik yapmaz.” (Nisâ 40)

⏳ Bu durumda Liu, “fetret ehli” kabul edilir. Allah katında mazurdur.
👉 Yani, kurtuluşa ermesi mümkündür.

🌿 2. Örnek: Amazon Ormanlarında Yaşayan Kamayura Kabilesinden Nayí

📌 Durum Özeti:

Nayí, Brezilya’nın içlerinde, ormanda yaşıyor.
Modern dünyayla teması neredeyse yok.
Kabile içinde dürüstlüğü, cömertliği ve insan sevgisiyle tanınıyor.
Tabiatla uyum içinde yaşıyor.
Ruhlar sistemine inanıyor, ama bir yüce yaratıcı fikrine de açıktır.

🔍 Durumuna Göre:

Belki tam tevhid bilgisine sahip değil, ama hiç şirk koşmamış.
Allah’ın birliğini sezgisel düzeyde fark etmiş.
Yaşam tarzı itibariyle fıtratı bozmamış ve salih davranıyor.

🧾 Kur’an’a Göre Hüküm:

“Biz bir topluma, kendilerine uyarıcı gönderilmeden azap etmeyiz.” (Kasas 59)
“Allah hiçbir kimseyi gücünün yetmediğinden sorumlu tutmaz.” (Bakara 286)

📌 Nayí, bilgiye ulaşmadığı için sorumlu tutulmaz.
Doğal adalet, şefkat ve tevazu duygularıyla yaşadığı için de, rahmetten uzak değildir.

✅ Sonuç:

Kişi	Tevhid Bilinci	Peygamber Bilgisi	Salih Amel	Hüküm
Liu (Çinli)	Var (fıtrî)	Çarpıtılmış	Var	Kurtuluş ümidi var
Nayí (Amazonlu)	Kısmî (şirksiz)	Yok	Var	Rahmet kapısı açık

📚 Son Söz:

Kur’an’da Allah’ın adaleti, kimseye ulaştırılmayan bilgiden dolayı kimseyi cezalandırmaz.
Peygamber gönderilmesi, bilgilendirme ve şahitlik içindir. Bu bilgilendirme adil biçimde ulaşmamışsa,
insan fıtrat yoluyla Allah’a yönelmiş ve salih yaşamışsa, o kişi için rahmet kapısı açıktır.

“Rabbin zulmetmez.” (Kehf 49)