“Bilmeyenler: ‘Allah bizimle konuşsa ya da bize bir mucize gelseydi ya!’ dediler. Onlardan öncekiler de bunun gibi demişlerdi. Kalpleri birbirine benzedi.” (Bakara, 118)
Nuh’tan Muhammed’e: İnsanlığın Evrensel Karakter Şeması
Bakara 118. ayet, sadece Kur’an’da değil; insanlık tarihindeki psikolojik, sosyolojik ve kültürel döngülerin de kilidini açan bir gözleme işaret eder. Gelin bu insan tipolojisini kadim öğretilerle harmanlayalım:
1️⃣ “Talepkâr ve Cahil Zihinler” (Bilmeyenler ve Bekleyenler)
Kur’an:
- “Lev la yukellimunallahu ev te’tina ayeh…”
✔ Sürekli delil isteyen ama hakikati yüzeysel yorumlayan tipler.
Kadim Perspektif:
- Konfüçyüs:
“Bilgisizlik değil, öğrenmeye kapalı olmak ahmaklıktır.” - Platon’un Mağara Alegorisi:
Mağaradan çıkmamak için bahaneler üretenler gibi; kendi kabuklarında yaşayan, yeni bilgiden ve ruhsal arayıştan uzak tiplerdir.
Kültürel Bağlam:
- Sümer Rahipleri: Tanrıların huzuruna çıkmak için hep fiziksel işaretler bekleyen halk tasvirleri.
- Hindu Kast Sistemi: Alt sınıfların hakikate kapalı bırakılması.
2️⃣ “Mucize Gelse Bile Reddedenler” (Kibirli İnkârcılar)
Kur’an:
- “İnkarcıların kalpleri birbirine benzer” (Bakara, 118).
- Firavun, Lut kavmi gibi mucizeyi gören ama kibirle reddeden zihinler.
Kadim Perspektif:
- Aristo:
“Kibir aklın düşmanıdır; bilginin kapısını kapatır.” - Lao Tzu:
“Dolup taşan kap taşar, mütevazı kap ise bilgece doludur.”
Kültürel Bağlam:
- Mısır Firavunları: İlahi mesajı alıp halkını manipüle eden otoriteler.
- Yunan Tragedyalarında (Nemesis Öğretisi): Aşırı kibir (hubris) ve inkâr, kahramanların felaketine yol açar.
3️⃣ “Mukallitler ve Kalp Katılığı” (Dogmatik Gelenekçiler)
Kur’an:
- “Atalarımızın yolundan ayrılmayız.”
- Kalıplaşmış zihin yapısı ve sorgulamadan kaçan tipoloji.
Kadim Perspektif:
- Sokratik Diyalektik:
“Sorgulanmamış hayat, yaşamaya değmez.” - Zen Budizm:
“Eski düşünce kalıplarını kırmadan gerçek yolu göremezsin.”
Kültürel Bağlam:
- Brahman gelenekçiliği: Kast sistemine sıkı sıkıya bağlı halk sınıfları.
- Roma’da Senato aristokrasisi: Reformları reddeden muhafazakâr elit yapılar.
4️⃣ “Gerçeği Sezen Ama Korkanlar”
Kur’an:
- “Bilir ama çekinir.”
- Hakikati sezmesine rağmen toplumsal baskıdan çekinenler.
Kadim Perspektif:
- Epiktetos:
“Korkular zincir gibidir, ruhunu esir eder.” - İbn Haldun:
“Korku, zalimin kalesidir.”
Kültürel Bağlam:
- Ortaçağ Avrupa’sı: Kilisenin baskısı nedeniyle inancını gizleyen bireyler.
- Hint epiklerinde: Arjuna gibi, hakikati bilen ama savaşmaya cesaret edemeyen figürler.
5️⃣ “Salihler ve Hakikat Yolcuları”
Kur’an:
- “Kavmin yakin sahipleri için biz ayetleri açıkladık.”
- Yakin (kesin inanç) ehli olanlar.
Kadim Perspektif:
- Stoacılar:
“Doğaya ve akla uygun yaşa.” - Mevlana:
“Sen yeter ki ‘Ol!’ de kendine, varlığa karış.”
Kültürel Bağlam:
- Sufi gelenek: Hakikati bulan ve ona teslim olan müridler.
- Daoist bilge figürü: Akıntıya karşı yürümeyen, akışta hakikati bulan bilge insan.
Makro Bakış
Kur’an’ın çizdiği bu şemalar, hem zamanlar üstü bir psikoloji hem de medeniyetlerin dinamiklerine dair bir okuma sunar.
✔ Sümer’den Yunan’a, Çin’den Roma’ya, Maya’dan Mezopotamya’ya kadar her toplulukta bu kategorilerin izini sürebiliriz.
Aforizma ile Son Söz
Sokrat:
“Gerçek, bir zihinle değil; cesur bir yürekle anlaşılır.”
Kur’an:
*”Biz ayetleri, yakin sahipleri için açıklarız.” (Bakara 118)
SONUÇ:
İnsanoğlunun her çağda ve her coğrafyada yürüdüğü bir yol var:
İnkâr, kibir ve cehaletle kendi gölgelerine tapanlar;
ve
iman, yakin ve teslimiyetle gökyüzünü arayanlar.
Bakara 118. ayet, bu kadim psikolojik döngünün özünü ifşa eder:
✔ Zihinler değişir, çağlar değişir, ama kalplerin hastalığı aynı kalır.
✔ Nuh’un kavmiyle, Firavun’un Mısır’ı; Mekke’nin müşrikleriyle, modern bireyin nefsî savunmaları aynı sahnede tekrar eden bir trajedidir.
Kur’an, sadece geçmişe değil, bizim iç dünyamıza da ayna tutar.
Çünkü her insanın içinde hem Firavun hem Musa,
hem mağara karanlığı hem de nur arayan bir kalp vardır.
Sokrat’ın dediği gibi:
“Kendini bilmeyen, hakikatten kaçar.”
Kur’an ise fısıldar:
“Biz ayetleri, yakin sahipleri için açıklarız.” (Bakara, 118)
“Sence bu kadim döngü günümüzde de devam ediyor mu? Yorumlarda düşünceni paylaş!”
