Köktürk Yazıtlarının Türk Edebiyatındaki Yeri
Köktürk Yazıtların İçerikleri
- Köktürk Yazıtlarının Türk Edebiyatındaki Yeri ….Türk dili ve tarihinin ilk ve en önemli belgeleri olarak kabul edilen Orhun Abideleri, Türk toplumunun dili ve kültürü hakkında fikir sahibi olabilmemizi sağlayan en önemli kaynaklardan biridir.
- Türkçenin yayılma alanları Türklerin hareketli bir millet olmaları, birçok kültür ve toplumdan etkilenmeleri sonucunda tarihi süreç içerisinde birçok değişikliğe uğramıştır.
- Devletin idarecileri bu kültürel özellikleri hangi temellere dayandırdıklarını, nasıl yaşattıklarını ve gelecek nesillere bu doğrultuda neler yapmaları gerektiğini anlatmak için Orhun Kitabeleri’ni diktirmiştir. Orhun Kitabeleri, devlet idarecilerinin adını taşıyan Kül Tigin Abidesi, Bilge Kağan Abidesi ve Tonyukuk Abidesi olmak üzere üç kitabeden oluşmaktadır.
- Orhun Abideleri’nde kullanılan deyimlerin, özlü sözlerin, öğüt içeren yargıların işlekliği Türkçenin sadece bu dönemle sınırlı olmadığını ispatlar.
- Köktürk Kağanı Bilge Kağan ve kardeşi Kül Tigin için dikilen yazıtlar ile İlteriş Kağan’dan itibaren devlet adamı olan Tonyukuk adına dikilen 2 yazıt, Türk-runik alfabesi ile yazılmış yazıtlar arasında en büyükleri ve en az tahribata uğramış olanlarıdır.
- Yazıtlar, I. Köktürk Kağanlığı’ndan başlayarak Köktürk devletinin öyküsünü aktarırlar. Bir başka deyişle o devletin siyasî ve kültür tarihini yansıtırlar.

Yazıtların Özellikleri
- Türkçenin ilk yazılı belgeleridir.
- yüzyılın ilk yarısına ait Orhun Yazıtları Bilge Kağan, Kül Tigin ve Tonyukuk adına dikilmiştir.
- İsimlerine bu yazıtlar dikilen kişiler devletin üst kademelerinden oldukları için de yazıtlardaki dil, devletin resmi dilidir.
- Yazıtlar mezar anıtıdır.
- İçerik bakımından birbirlerine çok benzerler.
- Kelime sayıları bakımından sınırlıdır. Abideler Köktürklerin dilindeki kelimelerin ancak bir kısmını yansıtırlar.
- Orhun Türkçesi, dil özellikleri açısından en eski tarihi lehçedir. Yazıtlar da “Öz Türkçe” ile oluşturulmuştur.
- Yazılı nutuk özelliği taşırlar.
Yazıtların Türk Edebiyatındaki Yeri ve Önemi
- 6. yy da Köktürk alfabesiyle yazılmış olan Köktürk yazıtları, Türk edebiyatının ilk yazılı örneği kabul edilir.
- Dikilitaşlar hem maddî hem manevi bakımdan Türk tarihinin en değerli anıtlarıdır.
- Yazıtlarda Türk töresinden, geleneğinden, yurtseverliğinden, yüksek kültür ve medeniyetinden, siyasi yapısından bahsedilmektedir.
- Yazıtlar içeriklerinde bulunan bir çok bilgiyle tarih, coğrafya ve edebiyat ve birçok sosyal bilime kaynaklık etmektedir.
- Türk edebiyatının ilk nutuk (söylev) örneğidir.
- Türk adının ilk kez geçtiği yazılı metinlerdir.
- Yazıtların bir kısmı Çince yazılmıştır. Yazıtlarda Türk-Çin mücadeleleri anlatılmış, halka birlik mesajı verilmiş; halk Çin istilalarına karşı uyarılmıştır.
Bunları Biliyor muydunuz?
- Türkiye’de Köktürk anıtlarını ilk tanıtan ve neşreden bilim adamı da Necip Âsım’dır.
- Şemsettin Sami de Orhun Abidelerini neşretmeye teşebbüs etmiş; Fakat bir yıl sonra vefat etmiş işi yarım kalmıştır.
- Yenisey ve Orhun Bengü taşlarının en mükemmel neşirlerden birisi de büyük tarihçi Hüseyin Namık Orhun’a aittir.
- 1995 yılında Türkiye Cumhuriyeti önemli bir proje başlatmıştır. TİKA (T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı) ile Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı tarafından yürütülen bu projenin adı “Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi” (=MOTAP)’dir. Osman Fikri Sertkaya, Cengiz Alyılmaz ve Tsendiin Battulga’nın bu kapsamdaki çalışmaları, 2001 yılında Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Albümü adıyla TİKA tarafından yayımlanmıştır. Bu eser, Türkiye’de yayımlanan ilk katalog çalışmasıdır.